به گزارش خبرگزاری ایمنا، پیمان اوراسیا نخستین تجربه تجارت آزاد ایران است که با حذف ۸۷ درصد تعرفه‌ها، میدان جدیدی برای رقابت بازرگانان ایجاد می‌کند و کشورهای عضو نیز خواستار عرضه کالاهای خود را در ایران هستند.
چهار سال قبل بود که ایران با اتحادیه اوراسیا وارد مذاکره شد و پس از امضای قرارداد تجارت ترجیحی تعرفه‌ها کاهش پیدا کرد یا به صفر رسید. اوایل دی ۱۴۰۲ نیز توافقنامه تجارت آزاد میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران در سنت پترزبورگ روسیه امضا شد که دستاورد آن کاهش یا رفع موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای و حمایت از تعاملات اقتصادی و تجاری بوده و پیش‌بینی می‌شود با امضای سند نهایی توافقنامه تجارت آزاد، ۸۷ درصد کد تعرفه کالاهای تجاری ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به صفر برسد.
این موافقتنامه در مجالس کشورهای بلاروس، روسیه و قرقیزستان تصویب شده است اما ارمنستان و قزاقستان به عنوان دو عضو دیگر اتحادیه اوراسیا و همچنین جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور طرف قرارداد با این اتحادیه برای اجرای قرارداد تجارت آزاد، باید مراحل قانونی تصویب را پشت سر بگذرانند. نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز در روزهای اخیر موافقتنامه تجارت آزاد اوراسیا را تصویب کردند.
کاهش قیمت و هزینه حمل‌ونقل در بازار مشترک
اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک پیمان اقتصادی است که کشورهای شمال منطقه اوراسیا در شرق اروپا عضو آن هستند. نظریه تأسیس فضای واحد اقتصادی موجب شد رؤسای جمهور روسیه، بلاروس، قزاقستان توافقنامه شکل‌گیری اتحادیه اقتصادی اوراسیا را در سال ۲۰۱۴ امضا کنند که از سال ۲۰۱۵ اجرا شد.
هدف از تشکیل این اتحادیه، توسعه بازار مشترک و دستیابی به تجارت، ایجاد فضای واحد اقتصادی، ایجاد بازار واحد کشورهای عضو، کاهش قیمت کالاها با کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل مواد خام، ترویج رقابت سالم در بازار مشترک، سیاست‌های مشترک در کشاورزی، انرژی، فناوری و حمل و نقل و غیره است.
در ابتدای فصل پاییز نیز مجمع سالیانه اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ارمنستان برگزار شد و محمدرضا عارف؛ معاون اول رئیس‌جمهور در این نشست از آمادگی ایران برای حضور فعال در ایران با توجه به ظرفیت‌های داخلی مانند بیش از ۸۰ میلیارد دلار ظرفیت بالقوه تجارت با اعضا اتحادیه، دارا بودن منابع سرشار نفت و گاز، مزیت ترانزیتی قابل اعتنا و توانمندی قابل توجه فنی مهندسی و نیروی انسانی خبر داد.
وی راه‌گذر بین‌المللی شمال- جنوب را یکی از مهمترین زمینه‌های همکاری میان ایران و اعضای اتحادیه اوراسیا و اتصال لجستیکی ارزشمندی میان اوراسیا و بازارهای وسیع دانست و تاکید کرد: ایران آمادگی دارد به کشورهای عضو اتحادیه برای ایجاد مراکز لجستیک تجاری در پس کرانه بنادر شمالی و جنوبی تسهیلات ویژه فراهم کند.
رشد دو و نیم برابری تجارت با اوراسیا
محمدعلی دهقان دهنوی؛ رئیس سازمان توسعه تجارت از دو نیم برابر شدن تجارت ایران با اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در زمان امضای موافقتنامه تجارت ترجیحی خبر داد و اظهار کرد: پس از تجربه موفق این سال‌ها، ایران اکنون وارد مذاکره برای امضای تجارت آزاد با این کشورها شده است.
وی امضای موافقتنامه تجارت آزاد را نخستین تجربه ایران در این زمینه دانست و گفت: فرصت تجارت آزاد، میدان عمل جدیدی برای تجارت خارجی ایران است که می‌تواند واردات را کاهش دهد و فرصت‌های جدید صادراتی ایجاد کند بنابراین تجارت آزاد منجر به رفاه عمومی خواهد شد.
به گفته معاون وزیر صمت کاهش هزینه‌ها، استفاده بهینه از منابع و ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه را از دیگر دستاوردهای این توافق برشمرد و افزود: عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، گام اول است و ما باید به پیوستن به WTO بیاندیشیم.
وی تقویت زیرساخت‌ها و لجستیک برای افزایش اندازه تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه را ضروری دانست و یادآور شد: اگر ایران فقط ۱۰ درصد از تجارت این کشورها را به سمت خود بیاورد، می‌توان به ۹۰ میلیارد دلار دست پیدا کرد، کشور ما می‌تواند از مسیر ترانزیتی ترکمنستان برای صدور کالا به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا از جمله قزاقستان، قرقیزستان و روسیه بهره بگیرد که این موضوع می‌تواند در توسعه روابط تجاری ما با کشورهای عضو منطقه مؤثر باشد.
صادرات یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار کالا
آمارهای رسمی حکایت از آن دارد که میزان صادرات ایران به کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ۹ ماهه گذشته در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، حدود ۲۱ درصد از نظر ارزش و حدود ۲۲ درصد از لحاظ وزنی افزایش داشته است.
در این مدت حدود سه میلیون و ۸۶۰ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به ۵ کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا صادر شده است. سال گذشته ۳ میلیون و ۱۷۰ هزار تن کالای ایرانی، به ارزش یک میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلار به اعضای این اتحادیه صادر شده بود.
بیشترین میزان صادرات کالاهای ایرانی به اعضای این اتحادیه به ترتیب به کشور روسیه با یک میلیون و ۹۶۰ هزار تن، ارمنستان با یک میلیون و ۴۸۰ هزار تن، قزاقستان با ۳۶۰ هزار تن، قرقیزستان با ۴۴ هزار تن و بلاروس با ۱۴ هزار تن بوده است.
میزان واردات کشورمان از اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ۹ ماهه گذشته در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، حدود ۲۰ درصد از نظر ارزش و حدود ۴۵ درصد از نظر وزنی کاهش نشان می‌دهد زیرا در این مدت، میزان واردات حدود یک میلیون و ۶۳۰ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۲۱۰ میلیون دلار بوده، در حالی که سال گذشته ۲ میلیون و ۹۶۰ هزار تن کالا به ارزش به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به کشور وارد شد.
انحصاری‌ترین مسیر کریدورهای ارتباطی
مهدی خورسند؛ کارشناس مسائل اوراسیا در گفت‌وگو با ایمنا اظهار کرد: جغرافیای ایران از چند جنبه دارای اهمیت است و می‌تواند زمینه منافع اقتصادی کشور را فراهم کند از جمله موقعیت ژئوپولتیک ویژه ما که در محل اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب عالم قرار داریم.
وی با اشاره به حصر جغرافیایی همسایگان ایران در مسیر شمال به جنوب افزود: این کشورها همیشه رؤیای دسترسی به آب‌های آزاد را دارند و سرزمین و ژئوپولتیک ایران کوتاه‌ترین، امن‌ترین و به‌صرفه‌ترین مسیر دسترسی شرق به غرب و شمال به جنوب دنیا است.
کارشناس مسائل اوراسیا با تاکید بر اهمیت این ویژگی‌های جغرافیایی گفت: در دنیا کشورهایی که این سه ویژگی را داشته باشند، انحصار کریدورهای ترانزیتی را در اختیار می‌گیرند و وجود کاروانسراهای بسیار زیاد در سراسر سرزمین ما بیان‌گر این موضوع در طول تاریخ است.
خورسند با اشاره به وجود هر سه شرط برای ایجاد کریدورهای ترانزیتی در کشور توضیح داد: ایران هم مسیر امن، مقرون به صرفه و اقتصادی برای تجار عبوری بوده است هم کوتاه‌ترین مسیر دسترسی به شمار می‌آید و نکته دیگری که درباره اهمیت ژئوپولتیک ایران و مزیت‌های مطلق آن در منطقه غرب آسیا و اوراسیا باید اشاره کرد این است که در نظریه سر هالفورد جان مکیندر؛ جغرافیدان و سیاستمدار انگلیسی این منطقه هارتلند معرفی می‌شود.
فرصت نفوذ فرهنگی ایران در همسایگان
وی ادامه داد: بر اساس این نظریه کشوری که در هارتلند حضور داشته باشد در عمل یکی از پایه‌ها و ستون‌های قدرت در دنیا است از سوی دیگر منطقه اوراسیا تقریباً منحصر در خشکی است و کشورهای آن به آب‌های گرم جنوبی نیاز دارند، یکی دیگر از ویژگی‌های کشور ما نفوذ فرهنگی و تمدنی باستانی در بسیاری از کشورهای حوزه اوراسیا است.
کارشناس مسائل اوراسیا با اشاره به اشتراکات فرهنگی ایران با کشورهای حوزه آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان تاکید کرد: ساکنان بخش‌هایی از قفقاز شمالی و خاک روسیه با ایران اشتراکات فرهنگی و تمدنی دارند بنابراین می‌توان مزیت منحصر به فرد ژئوپولتیکی را باعث جذابیت این کریدور حمل و نقل برای کشور ما به شمار آورد.
خورسند با انتقاد از بالقوه ماند مزیت‌های تجاری و اقتصادی حوزه اوراسیا برای ایران ادامه داد: بسیاری از این مزیت‌ها باید در سال‌های گذشته به فعل در می‌آمد زیرا کشور ما این ویژگی را دارد که جغرافیاهای همسایه خود را از نظر ترانزیتی، اقتصادی و ژئوپولتیکی وابسته به کریدورهای ترانزیتی خود کند.
تکمیل کریدورهای ترانزیتی داخلی در ابهام
وی یکی از دلایل استفاده نشدن از مزیت‌های تجاری این حوزه را اولویت ندادن دولت‌ها دانست و یادآور شد: دولت‌های گذشته از تکمیل کریدورهای ترانزیتی در داخل کشور غفلت کردند همچنین دومین دلیل این است که در حوزه هزینه فایده تحریم‌ها در برابر اتکا به داخل ضعیف عمل کردیم و به دنبال بهانه‌جویی برای تکمیل نشدن این کریدورها بودیم.
کارشناس مسائل اوراسیا با اشاره به موانع تکمیل خط آهن رشت آستارا در سال‌های گذشته گفت: در ابتدا اعلام شد که دولت بودجه‌ای برای این خط تصویب کرده است سپس موضوع واگذاری کار به روس‌ها مطرح شد و اکنون زمزمه‌هایی درباره به صرفه اقتصادی نبودن و تغییر مسیر شنیده می‌شود که همه این صحبت‌ها به معنای آدرس نادرست دادن به مردم است.
خورسند تکمیل این کریدور را باعث درآمدزایی برای کشور عنوان کرد و افزود: عبور هر تن بار از این مسیر درآمد گمرکی، مالیات مستقیم را نصیب کشور می‌کند که در کنار آن درآمدزایی از طریق توسعه مشاغل جانبی و خدماتی که به مسافران و رانندگان ناوگان حمل بار عبوری از جغرافیای ایران به دست می‌آید، اعداد قابل توجهی خواهد بود.
وی اسکان، تغذیه و ارائه خدمات به مسافران عبوری از این مسیر را باعث به گردش درآمدن چرخ اقتصاد کشور توصیف کرد و یادآور شد: امروز هزینه و زیان ترک فعل مسئولانی را می‌پردازیم که از اهمیت این مسیر آگاه بودند اما کریدورهای ترانزیتی داخلی را تکمیل نکردند در حالی که بازیگران خارجی و رقبای منطقه‌ای ماند ترکیه فعالیت‌های زیادی را انجام می‌دهند که جغرافیای ایران را از مزیت تهی کنند.
طراحی مسیرهای پرهزینه برای دور زدن ایران
کارشناس مسائل اوراسیا با اشاره به طراحی و پیاده‌سازی مسیرهای طولانی‌تر حمل‌ونقل برای حذف ایران از کریدورهای حمل‌ونقل منطقه‌ای گفت: کشورهایی مانند ترکیه با تعریف قوانین یک دست مالیاتی و گمرکی در سرزمین‌های گوناگون و تعریف سازمانی به نام کشورهای ترک و اوراسیا تلاش می‌کنند که ژئوپولتیک ایران را دور بزنند، در این سازمان قوانین مالیاتی و گمرکی واحد و در عین حال بسیار پایین تصویب می‌کنند که رانندگان ترانزیت بتوانند بدون روبه‌رو شدن به مشکل از کشورها بگذرند و در مدت ۲۰ روز به ترکیه برسند.
خورسند با انتقاد از تعدد قوانین گمرکی و مالیاتی در مرزهای هوایی، زمینی و دریایی کشور ادامه داد: در هر یک از این مرزها یک ارگان جداگانه، قانونگذار و تفسیرکننده قانون در حوزه گمرک و مالیات است و این تعدد نهادهای قانونگذار و تصمیم‌گیر در حوزه ترانزیتی کشور به این بخش آسیب جدی وارد می‌کند.
وی تکمیل نشدن کریدورهای ترانزیتی و وجود نهادهای متعدد تصمیم‌گیر در حوزه ترانزیت را دو چالش جدی برای استفاده از ظرفیت تجارت اوراسیا دانست و تاکید کرد: مشکلاتی مانند کمبود امکانات در مسیر قابل حل است زیرا در صورت عبور کامیون‌ها و ناوگان باری، ساکنان این مسیرها خود به خود مکان‌ها و خدماتی برای پذیرش مسافران را فراهم می‌کنند.
کارشناس مسائل اوراسیا ایجاد کریدورهای ترانزیتی داخلی را موجب به توسعه اقتصاد مناطق روستایی و بومی معرفی کرد و گفت: تصور کنید قوانین یک دست در مبادی ورودی و یک نهاد متولی تصمیم‌گیر وجود داشت همچنین کریدورهای حمل‌ونقل در داخل تکمیل می‌شد و قوانین تسهیلگر برای عبور و مرور ترانزیت به تصویب می‌رسید در این صورت از محل عبور کالا و مسافر از کریدور شمال به جنوب درآمدهای اقتصادی سرشاری به همراه داشت.
راهکار استفاده از شیوه‌های تأمین مالی بین‌المللی
خورسند وابستگی اقتصادی، امنیتی و استراتژیک همسایگان به جغرافیای ایران را دومین ویژگی تکمیل کریدورهای داخلی برای مشارکت در تجارت اوراسیا بیان کرد و گفت: این وابستگی زمینه از بین رفتن تنهایی استراتژیک ایران در نظام بین‌الملل را فراهم می‌کند زیرا در این صورت ایران هزینه تحریم شدن خود را به تنهایی پرداخت نخواهد کرد و در صورت اعمال تحریم‌های اقتصادی، کشورهایی مانند روسیه، آذربایجان، امارات و دیگر همسایگان نیز شامل محدودیت‌های اقتصادی و تجاری می‌شدند و به آن واکنش نشان می‌دادند.
وی درباره راهکارهای رفع موانع گسترش ترانزیت ایران با اوراسیا ادامه داد: باید بپذیریم که زمینه سرمایه‌گذاری خارجی تا اندازه بسیار زیادی محدود شده است همچنین نباید انتظار داشت که دولت با این برداشت از صندوق توسعه ملی بتواند به اهداف اقتصادی دست پیدا کند.
کارشناس مسائل اوراسیا یکی از راهکار مهم برای حل این مشکل را استفاده از شیوه‌های تأمین مالی بین‌الملی عنوان کرد و توضیح داد: به عنوان مثال می‌توان از جذب سرمایه‌های خرد چینی‌ها برای تکمیل پروژه‌های ترانزیتی بهره برد البته باید سرمایه‌گذاری در این بخش را برای طرف چینی و دیگر سرمایه‌گذاران خارجی جذاب کنیم در حالی که هنوز تکلیف ما در حوزه اقتصادی با چین مشخص نیست.
وی تصریح کرد: دولت برای جذب سرمایه‌های خرد و سرگردان خارجی باید تلاش بیشتری کند تا نخستین مانع برای رونق تجارت با کشورهای حوزه اوراسیا برطرف شود.
به گزارش ایمنا، اوراسیا یک بازار بسیار بزرگ با بیش از ۱۶۰ میلیون جمعیت و نیازهای بسیار گسترده وارداتی است بر این اساس اجرای توافقنامه تجارت آزاد اوراسیا، گام مهمی برای افزایش تجارت با بخشی از جهان خواهد بود.
بازرگانان ایرانی در سال‌های اخیر با افزایش صادرات محصولات غیرنفتی خود به کشورهای اوراسیا، سهم خود در این بازارها را به طور قابل توجهی افزایش داده‌اند. صادرات ایران به این منطقه شامل محصولات کشاورزی مانند میوه، خشکبار، خرما و کشمش، میله‌های آهنی و فولاد، برخی محصولات پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی و معدن بوده است و واردات ایران از کشورهای اوراسیا شامل ماشین‌آلات، غلات، لوازم خانگی، و مواد اولیه صنعتی می‌شود.
حجم تجارت کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا حدود هزار میلیارد دلار است که ما می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم اما برای افزایش روابط تجاری با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا باید حلقه‌های مرتبط به ماقبل تولید، تولید، تجارت و لجستیک در هم پیوستگی داشته باشد و با برنامه‌ریزی وارد این بازارها شویم. اگر برنامه‌ای برای ورود به این بازارها نداشته باشیم با وجود مباحث تعرفه‌ای و عضویت تجارت آزاد با این کشورها سهم ما را نمی‌تواند افزایش دهد.
