معبد ایتسوکوشیما؛ معبدی که بر آب می‌رقصد

در میان آب‌های آرام دریای سِتو و در دامنهٔ کوه مقدس میسن، معبدی شناور بر سطح دریا ایستاده است که از دور گویی بر آب شناور است. معبد ایتسوکوشیما (Itsukushima-jinja)، یکی از شگفت‌انگیزترین بناهای مذهبی جهان، نه‌تنها شاهکار معماری ژاپن، بلکه تجلی کامل همزیستی انسان و طبیعت است.

این معبد، با دروازهٔ سرخ‌رنگ عظیم خود که از دل دریا برمی‌خیزد، در ذهن میلیون‌ها بیننده تصویری جاودان از «ژاپن باستان» پدید آورده است. بیش از هزار سال است که در این مکان، آب دریا، باد کوه و صدای ناقوس، سه‌گانه‌ای مقدس را شکل داده‌اند که معنای روح شینتو را به نمایش می‌گذارد.

موقعیت جغرافیایی و پیشینهٔ تاریخی

معبد ایتسوکوشیما در جزیرهٔ میاجیما (Miyajima) در استان هیروشیما و در دریای داخلی سِتو (Seto Inland Sea) واقع شده است. نام جزیره در اصل «ایتسوکوشیما» به معنای «جزیرهٔ پرستش» بوده و خود جزیره در آیین شینتو مقدس شمرده می‌شود.

تاریخ معبد به قرن ششم میلادی بازمی‌گردد، زمانی که خاندان سائه‌کی (Saeki) پرستشگاه کوچکی برای خدایان دریا و طوفان بنا کردند. اما شکل کنونی معبد در قرن دوازدهم میلادی و به‌دست جنگاور و دولتمرد قدرتمند تایرا نو کیوموری (Taira no Kiyomori) ساخته شد — مردی که برای نخستین‌بار قدرت سیاسی را به خاندان نظامی سامورایی واگذار کرد.

کیوموری که شیفتهٔ مناظر میاجیما بود، تصمیم گرفت معبدی بنا کند که بر آب شناور باشد تا روح خدایان بدون تماس مستقیم انسان با زمین مقدس در آن پرستش شوند. از آن زمان، معبد ایتسوکوشیما به یکی از مقدس‌ترین اماکن شینتو و یکی از جاذبه‌های فرهنگی بی‌بدیل ژاپن تبدیل شد.

معنای مذهبی و فلسفهٔ ساخت

در آیین شینتو، کوه‌ها، رودها و جزیره‌ها محل سکونت «کامی‌ها» (Kami) یا ارواح الهی هستند. جزیرهٔ میاجیما از دیرباز مکان پرستش سه الههٔ دریا و باد بوده است:

• تاقیریهیمه نو میکوتو (Tagiri-hime no Mikoto)

• تاگوچیهیمه نو میکوتو (Taguchi-hime no Mikoto)

• ایتسوکیشیما هیمه نو میکوتو (Itsukishima-hime no Mikoto)

به همین دلیل، خاک جزیره تا قرن‌ها چنان مقدس شمرده می‌شد که مردم اجازهٔ اقامت دائم، زایمان یا دفن در آن نداشتند. حتی معبد نیز طوری ساخته شد که پایه‌های آن بر روی آب قرار گیرد تا زمین مقدس آلوده نشود.

معماری و طراحی

معبد ایتسوکوشیما نمونهٔ کامل سبک معماری شین‌دن-زوکوری (Shinden-zukuri) است — سبکی که در دوران هی‌آن (۷۹۴–۱۱۸۵) در میان اشراف رواج داشت. سازهٔ اصلی شامل تالارهای نیایش، تالار رقص، راهروهای چوبی و دروازهٔ بزرگ قرمز موسوم به توری (Torii) است.

ویژگی منحصربه‌فرد معبد آن است که در هنگام مد، آب دریا تا زیر پایه‌های چوبی‌اش بالا می‌آید و سازه گویی بر سطح آب شناور می‌شود. در زمان جزر، مسیر پیاده‌ای باریک میان ساحل و معبد پدیدار می‌گردد که زائران می‌توانند از آن عبور کنند.

دروازهٔ اصلی، توری عظیم ایتسوکوشیما، در فاصلهٔ حدود ۲۰۰ متری از معبد در آب قرار دارد. این دروازه با ارتفاع ۱۶ متر و وزن بیش از ۶۰ تُن، از چوب کامفور (Camphor) ساخته شده و بدون استفاده از میخ فلزی، تنها با فشار وزن خود در جای خود قرار گرفته است.

در شب، انعکاس نور مشعل‌ها بر سطح آب و سایهٔ دروازه بر دریا، یکی از شاعرانه‌ترین مناظر جهان را می‌سازد — تصویری که در نقاشی‌ها و چاپ‌های چوبی ژاپنی بارها تکرار شده است.

شکوه دوران تایرا و زوال پس از آن

در قرن دوازدهم، خاندان تایرا در اوج قدرت بود و معبد ایتسوکوشیما را مرکز آیین‌های رسمی و درباری خود قرار داده بود. امپراتوران، اشراف و هنرمندان برای نیایش در این مکان سفر می‌کردند.

اما در سال ۱۱۸۵ میلادی، در نبرد معروف دان‌نو-اُورا (Dan-no-ura)، خاندان تایرا از خاندان میناموتو شکست خورد و کیوموری از قدرت سقوط کرد. پس از آن، معبد آسیب دید اما بارها بازسازی شد.

در دوران موروماچی و سپس ادو، شوگون‌ها و اربابان محلی هزینهٔ نگهداری و مرمت آن را تأمین کردند. در همین دوران، معبد به یکی از مقاصد اصلی زائران و هنرمندان تبدیل شد. نقاشان و شاعران ذن، مانند ماتسوئو باشو، از آن الهام گرفتند و سفر به ایتسوکوشیما را نوعی پالایش روح دانستند.

حوادث و بازسازی‌ها

معبد در طول قرن‌ها بارها در اثر طوفان و زلزله آسیب دید. آخرین بازسازی بزرگ در قرن نوزدهم انجام شد. با وجود گذر زمان، شکل و ساختار اصلی بنا همچنان بر اساس طرح دوران تایرا حفظ شده است.

در دوران مدرن، دولت ژاپن در سال ۱۸۷۵ میلادی مرمت اساسی معبد و دروازهٔ توری را آغاز کرد. سپس در سال ۱۹۹۶، این مجموعه به‌عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

یونسکو آن را «نماد هماهنگی کامل میان انسان و طبیعت، و شاهکاری از معماری مذهبی دوران هی‌آن» توصیف کرد.

آیین‌ها و جشن‌ها

در طول سال، بیش از سی جشن مذهبی در معبد برگزار می‌شود. مهم‌ترین آن‌ها جشن کیوسا (Kiyomori Festival) است که در ماه مارس به‌افتخار بنیان‌گذار معبد برپا می‌شود. در این جشن، قایق‌هایی با پارچه‌های رنگارنگ در آب حرکت می‌کنند و صدای طبل و موسیقی فضای خلیج را پر می‌کند.

همچنین، در شب‌های ماه کامل، مراسم آیینی در تالار اصلی برگزار می‌شود که با انعکاس نور ماه بر دروازهٔ توری، صحنه‌ای ماورایی می‌آفریند.

ایتسوکوشیما در هنر و فرهنگ ژاپن

معبد ایتسوکوشیما از قرن‌ها پیش در نقاشی‌های اوکی‌یوئه، ادبیات و موسیقی ژاپن حضوری ماندگار دارد. چاپ‌های چوبی هنرمند نامدار هیروشیگه و هوکوسای، تصویری خیال‌انگیز از دروازهٔ سرخ‌رنگ آن در میان مه و امواج ارائه کرده‌اند.

در شعرهای هایکو، این معبد نماد «آرامش در حرکت» است — جایی که آب روان، سکون را معنا می‌کند. برای میلیون‌ها زائر و گردشگر، بازدید از ایتسوکوشیما نه صرفاً سفر، بلکه تجربه‌ای معنوی است.

معنا و فلسفهٔ نمادین

معبد ایتسوکوشیما بیش از یک بنای مذهبی است؛ استعاره‌ای از پیوند آسمان، زمین و آب است. دروازهٔ توری، که مرز میان جهان انسان و قلمرو الهی را نشان می‌دهد، در میان آب بنا شده تا یادآور شود که میان دو جهان، فاصله‌ای نیست — فقط ادراک است.

در فلسفهٔ شینتو، پاکی در بازگشت به طبیعت معنا می‌یابد؛ و ایتسوکوشیما تجسم همین بازگشت است.

تحلیل و جمع‌بندی

معبد ایتسوکوشیما، همان‌گونه که هزار سال پیش بر امواج ایستاد، هنوز هم بر آب‌های زمان شناور است. در جهان مدرن که سرعت و هیاهو بر آن سایه افکنده، این معبد یادآوری است از هماهنگی، تعادل و احترام به طبیعت.

اینجا جایی است که انسان در برابر دریا سر فرود می‌آورد و در سکوت انعکاس خویش را در آب می‌بیند. ایتسوکوشیما، معبدی بر آب، اما ریشه‌دار در روح انسان است.

لوکیشن معبد ایتسوکوشیما