آیا کارت بازرگانی در جهان منسوخ شده است؟

در ایران، کارت بازرگانی ابزاری رسمی و قانونی است که توسط نهادهای مسؤول زیر نظر وزارت صمت و اتاق های بازرگانی برای اشخاص حقیقی یا حقوقی صادر می‌شود تا امکان واردات و صادرات کالاها را فراهم کند. این کارت عملا هویت تجاری بین‌المللیِ شخص یا شرکت را تثبیت می‌کند و بدون آن، انجام تجارت فرامرزی برای بسیاری از کالاها امکان‌پذیر نیست. اما آیا در کشورهای پیشرفته - با نظام‌های گمرکی و تجاری مدرن و پیچیده‌تر - نیز همین ابزار به شکلی مشابه وجود دارد؟ یا آن‌ها از ساختارهای متفاوتی برای تنظیم و اجازه فعالیت تجاری استفاده می‌کنند؟

ابزارها و مجوزهای رایج در کشورهای توسعه‌ یافته برای تجارت 

در کشورهای پیشرفته مثل اعضای اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورهای غربی چند ابزار و سازوکار جایگزین یا مکمل کارت بازرگانی وجود دارد. این ابزارها عمدتا بر اساس ثبت شرکت، شناسه‌های گمرکی - اقتصادی، مجوزهای صادرات  - واردات، استانداردهای محصول و مجوزهای تخصصی تعریف می‌شوند.

شناسه تجاری  - گمرکی 

برای تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اروپا، شرکت (یا شخص) صادرکننده یا واردکننده باید دارای شناسه EORI  باشد. این شناسه برای هر عامل اقتصادی ثبت و صادر می‌شود تا در فرایند گمرکی (اظهارنامه، ترخیص، خروج و ورود کالا) قابل شناسایی باشد.   به عبارت دیگر، EORI  نقش هویت قانونی و گمرکی بازرگان برای شرکت را ایفا می‌کند، مشابه نقشی که کارت بازرگانی در ایران دارد، اما نه به ‌صورت کارت فیزیکی الزاما و نه با همان شکل حقوقی.

مجوزهای تجارت برای کالاهای خاص

در بسیاری از کشورها، برای کالاهای خاص، به ویژه کالاهایی حساس یا تحت کنترل (مثلا تکنولوژی پیشرفته، کالاهای دو منظوره، دفاعی، یا کالاهای با محدودیت) صادرکننده یا واردکننده باید مجوز خاصی از مقامات ذی‌ربط اخذ کند. این مجوزها ممکن است از نهادهای کنترل صادرات، وزارت بازرگانی، امنیت ملی یا نهادهای صنعتی - دفاعی صادر شوند. برای کالاهای معمولی صنعتی یا مصرفی، معمولا چنین مجوزی لازم نیست. مثلا طبق مقررات اتحادیه اروپا، برای بیشتر کالاهای صنعتی وارداتی نیازی به  مجوزهای خاص نیست.  

استانداردها و تعهدات ایمنی - محیط زیستی

اگر کالا یک محصول صنعتی، الکترونیکی، مصرفی یا مورد مصرف عمومی باشد، غالبا باید مطابق استانداردهای ایمنی، بهداشتی یا زیست‌محیطی باشد. در اتحادیه اروپا، داشتن CE marking برای بسیاری از محصولات الزامی است؛ این علامت تضمین می‌کند که کالا مطابق الزامات سلامت، ایمنی و محیط زیستی اتحادیه است.   چنین الزامات استاندارد سنجی در سیستم تجارت کشورهای پیشرفته، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند صادرات  - واردات است.

کنترل صادرات برای کالاهای تحت نظارت 

برای برخی کالاها (مثلاً تکنولوژی حساس، محصولات دفاعی، کالاهای با محدودیت دو جهتی) صادرکننده باید پیش از صادرات از مقامات ذی‌صلاح مجوز بگیرد. در کشورهایی مانند کشورهای عضو اتحادیه اروپا یا ایالات متحده، این رویه جزیی از سیاست امنیتی – تجاری است. بنابراین تجارت بدون توجه به نوع کالا و حصول مجوزهای لازم ممکن نیست.

آیا کارت بازرگانی در سطح بین‌المللی منسوخ شده است؟

با توجه به موارد ذکر شده، پاسخ مثبت است. تا حد زیادی کارت بازرگانی به ‌صورت سنتی و فیزیکی، در بسیاری از کشورها منسوخ شده یا نقشی مشابه با ایران ندارد. اما این به معنی «عدم نیاز به مجوز یا هویت تجاری» نیست؛ بلکه به این معنی است که ساختار صدور مجوز و هویت تجاری متفاوت شده است.  

درس‌هایی برای تجارت در ایران

با توجه به تفاوت ساختاری بین نظام ایران و نظام کشورهای توسعه‌یافته، چند پیام واضح برای تجار و بازرگانان ایرانی وجود دارد؛ اگر هدف صادرات یا تجارت با کشورهای توسعه‌ یافته (مثلا کشورهای عضو اتحادیه اروپا، یا بازارهای جهانی) وجود دارد، باید آماده بود تا از «شناسه گمرکی - اقتصادی»، «مجوزهای قانونی واردات - صادرات»، «استانداردهای بین‌المللی کالا»، «گواهی مبدأ» و «مدارک گمرکی کامل» استفاده شود  و نه صرفا کارت بازرگانی.

تمرکز بر رعایت استانداردها (ایمنی، بهداشت، محیط زیست) و الزامات قانونی کالا مهم‌ تر از داشتن یک کارت بازرگانی است؛ این موضوع به کیفیت محصول، انطباق با مقررات مقصد و زمان‌بندی صادرات -واردات کمک می‌کند. ساختار تجاری بین‌المللی به سمت ساده‌سازی، الکترونیکی‌شدن و شفافیت رفته است؛ بنابراین آشنایی با مقررات بین‌المللی، روش‌های اسنادی و سیستم‌های شناسه تجاری ضروری است.

نتیجه گیری

کارت بازرگانی به شکل کلاسیک و سنتی، یعنی کارتی فیزیکی - اداری که به‌عنوان تنها مجوز لازم برای تجارت خارجی در نظر گرفته شود  در بسیاری از کشورهای پیشرفته وجود ندارد و کارکرد آن به سازوکارهای مدرن‌تر منتقل شده است. اما کارکرد اصلی آن یعنی ایجاد «هویت قانونی برای تاجر»، «مجاز بودن برای واردات - صادرات» و «قابل قبول بودن در مراجع گمرکی و تجاری» همچنان ضروری است. این کارکرد اکنون با شناسه‌های اقتصادی - گمرکی (مجوزهای واردات - صادرات، استاندارد کالا و مدارک تجارت بین‌المللی تحقق می‌یابد. بنابراین نمی‌توان گفت کارت بازرگانی به‌ طور کامل منسوخ شده بلکه باید گفت شکل آن بازطراحی شده است تا با پیچیدگی، استانداردها و سرعت تجارت جهانی هماهنگ ‌تر باشد.