اقتدار زیرآبی در خلیج فارس

طبق تازه ترین گزارش ها، ایران با پیشی گرفتن از ژاپن و کره در جایگاه چهارم ناوگان زیردریایی جهان قرار گرفت

در تازه‌ترین گزارش «Global Firepower»   که سال ۲۰۲۵ منتشر شد، ایران با در اختیار داشتن ۲۵ فروند زیردریایی، به‌عنوان چهارمین قدرت بزرگ زیرسطحی جهان معرفی شد.  

جایگاه ایران در میان غول‌های زیردریایی

پس از ایالات متحده با ۷۰ فروند، روسیه با ۶۳ فروند و چین با ۶۱ فروند زیردریایی، نام ایران در جایگاه چهارم نشسته است؛ سبقتی چشمگیر بر ژاپن (۲۴ فروند)، کره‌جنوبی (۲۲ فروند) و هند (۱۸ فروند) که همگی از سنت دیرین دریایی و بودجه‌های هنگفت دفاعی برخوردارند. اما راز این جایگاه، در کمّ و کیف شناورها نیست، بلکه در تناسب دقیق آن‌ها با راهبرد نامتقارن و محیط عملیات خلیج فارس نهفته است.

تناسب نیرو با محیط عملیاتی

خلیج فارس و تنگه هرمز به‌دلیل عمق کم و انبوه تردد نفت‌کش‌ها و کشتی‌های بزرگ، عملاً صحنه‌ای متفاوت از اقیانوس‌هاست. زیردریایی‌های عظیم با برد بالا و قابلیت‌های اتمی، آنچنان که در آتلانتیک یا آرام اجرا می‌شوند، در آب‌های کم‌عمق و گرم خلیج فارس از کارایی کمتری برخوردارند. ایران اما به‌جای تلاش برای هم‌ترازی رقم-به-رقم با ابرقدرت‌ها، ناوگانی متشکل از شناورهای سبک، چابک و کم‌عمق‌پیمای دیزلی-الکتریکی تدارک دیده که توان پنهان‌کاری و مانور در آب‌های بسته را دارند.

۳ رده عملیاتی؛ از «غدیر» تا «طارق»

-کلاس غدیر: زیردریایی‌های سبک ساخت داخل، با طول نزدیک به ۲۹ متر و وزن ۱۱۵ تن که قابلیت شلیک اژدر، رهاسازی مین‌های دریایی و انتقال نیروهای ویژه را دارند. این شناورها در کمین دشمن، می‌توانند در ترافیک سنگین کشتی‌های تجاری، ناوگانی پنهان‌شوند و ناگهان حمله کنند.

- کلاس فاتح: نیمه‌سنگین‌های بومی با وزن ۵۲۷ تن و طول ۴۸ متر که عمق‌پیمایی تا ۲۰۰ متر را ممکن می‌سازند. سیستم‌های سونار و رادار پیشرفته، اژدرهای هدایت‌شونده و موشک‌های کروز ضدکشتی از ویژگی‌های برجسته این رده است. فاتح، گامی رو به جلو در توان فناوری زیردریایی ایران قلمداد می‌شود.- کلاس طارق: سه فروند زیردریایی سنگین ساخت روسیه که در دهه ۱۹۹۰ خریداری شد و پس از تعمیرات اساسی، هنوز در خط عملیات قرار دارند. با وزن نزدیک به ۲۳۰۰ تن، طارق‌ها می‌توانند مأموریت‌های بلندمدت در دریای عمان و آب‌های فرامنطقه‌ای را به انجام برسانند.

بومی‌سازی؛ رکن اصلی اقتدار زیرسطحی

محدودیت‌های شدید تحریمی راه را بر خرید تسلیحات پیچیده بسته است، از این رو ایران در طول سه دهه گذشته تمرکز خود را بر بومی‌سازی سامانه‌های زیردریایی گذاشته است. پروژه «بعثت» که در مراحل توسعه قرار دارد، نمونه‌ای از این اراده ملی است. بعثت در صورت به ثمر نشستن، شناوری با وزن بیش از ۱۳۰۰ تن خواهد بود که انتظار می‌رود قابلیت حمل موشک‌های بردبلند و سامانه‌های پدافندی را داشته باشد و بدین ترتیب محور بازدارندگی زیرسطحی ایران را تقویت کند.

اثر بازدارندگی زیرسطحی در معادلات منطقه‌ای

رقیب عمده ایران در خلیج فارس، ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده در بحرین است؛ اما مختصات عملیاتی در منطقه، برتری‌های عددی را تا حدی خنثی می‌کند. زیردریایی‌های ایرانی می‌توانند با مین‌ریزی تنگه‌ها، قطع خطوط کشتیرانی نفت و برافراشتن سایه تهدید بر کشتی‌های دشمن، هزینه مداخلات خارجی را به‌شدت افزایش دهند. این «تهدید خاموش» همان نقطه قوتی است که تهران بر آن دست گذاشته و در سایه آن، موازنه بازدارندگی را حفظ می‌کند.

فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو

در حالی‌که صنعت دفاع زیردریایی ایران گام‌های بلندی برداشته، همچنان فاقد زیردریایی هسته‌ای و فناوری‌های سکوت صوتی پیشرفته است. چالش‌های فناورانه در زمینه سونارهای دامنه‌بلند، سیستم‌های پیشران جدید و تسلیحات نقطه‌زن هدایت‌شونده از نقاط ضعف به شمار می‌آیند. با این همه، تجربه دو دهه اخیر نشان داده است که راهبرد تطبیقی و تمرکز بر محیط عملیاتی می‌تواند فاصله فناوری را تا حدی جبران کند. در نهایت، توان زیرسطحی ایران بیش از آن که تنها مسئله شمارش شناورها باشد، تجسم یک دکترین دفاعی هوشمندانه  است که با محوریت بازدارندگی فعال، امنیت تأمین انرژی و توازن قوا در خلیج فارس را نشانه گرفته است. فردای مبادلات نفتی و تجاری در این آبراه راهبردی، بی‌گمان تحت‌تأثیر همین «اقتدار خاموش» خواهد بود.

خراسان