چرا صنایع دستی هنر معاصر نیست؟

اینکه هنوز بسیاری، معاصریت در هنر، را به زمان تقویمی ربط می دهند و همین تلقی را نسبت به آثار و رویدادها و پدیده های هنری نیز بسط می دهند. این چالش در عرصه صنایع دستی نیز به طور محسوس وجود دارد و تبدیل به گونه مد برای امروزی و پیش رو نشان دادن رویدادهای مختلف صنایع دستی شده است. و افراد بدون توجه به مبانی فلسفی و زیبایی شناسانه هنر معاصر به بحث در باره صنایع دستی به مثابه هنر معاصر، جایگاه صنایع دستی در هنر معاصر و مفاهیم و عناوینی از این دست می پردازند. مسئله ای که خود می تواند منشا کج فهمی های زیادی شود و نظیر آن در برخی از رویدادهای اخیر مانند دوازدهمین دوسالانه ملی هنر سرامیک ایران (زمستان 1403) به وضوح قابل مشاهده بود و این رویداد را با ماهیت اصلی خود، دچار تضاد و تناقض آشکار کرده بود.

هنر معاصر (Contemporary art) اصطلاحی است که عموماً به جریانات و آثار هنری خلق شده از دهه 1960 به بعد اشاره دارد، که تحت تاثیر نگرش جدید نسبت به هنر و گونه ای نقد نسبت به رویکردهای هنری مدرن شکل گرفت.

هنرمندان معاصر در دنیایی متاثر از تحولات جهانی، تنوع فرهنگی و پیشرفت روزافزون تکنولوژی فعالیت می کنند و هنر آنها ترکیبی سیال از شیوه ها، مواد و مفاهیم و موضوعات مختلفی است که رسما مرزهای موجود پیش از خود را به چالش می کشند.

هنر معاصر بر فرآیند خلق و مفهوم اثر بیشتر از فرم نهایی تاکید داشته و با مسائل سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و جنسیتی مواجه می شود و اغلب مرز میان هنر و زندگی را از میان برمی دارد. این هنر در قالب های متنوعی مانند چیدمان(Installation Art)، مینیمالیسم، پرفورمنس، هنر دیجیتال، هنر تعاملی (Interactive art) و هنر مفهومی (Conceptual art) خلق و در ارتباط با مخاطب و محیط اطرافش قرار می گیرد. در این فرآیند هم ممکن است از مواد اولیه مختلف و حتی تکنیک های هنری متفاوت مانند هنرهای سنتی و یا صنایع دستی هم استفاده کند. به عبارت دیگر هنر معاصر بخشی از یک گفتگوی فرهنگی کلان است که به چارچوب‌های زمینه‌ای بزرگ‌تر مانند هویت شخصی و فرهنگی، خانواده، جامعه و ملیت مرتبط می‌شود.

در نتیجه معاصریت در هنر، صرفا بر «در زمان حال بودن» دلالت ندارد، بلکه به این معنی است که اثر هنری با زمانه خود وارد گفتگو و تعامل می شود و واکنشی نقادانه نسبت به مسائل روز، ساختار قدرت، زیست انسانی و بحران های زیست محیطی و انسانی می پردازد. هنرمند معاصر صرفا مصرف کننده مفاهیم مدرن نیست، بلکه بازآفرین آنها و واسطی منتقدانه برای بازآفرینی آنهاست و معاصریت در آثار وی به نسبت هر اثر، با مسائل روز و چالش برانگیز زمانه اش بستگی دارد.

 

در این میان اما صنایع دستی به عنوان بخشی از هنرهای سنتی ایران، واجد خصلت های زیبایی شناسانه و روش شناختی مختص به خود است. آثار هنری که از یک سو دربرگیرنده نقشمایه ها و شیوه های بومی هنر ایران هستند و از سوی دیگر حکمت و مفاهیم فرهنگی و هنری این مرز و بوم را تجلی می بخشند.

 حال اگر یک نوع یا سبک صنایع دستی در زمان فعلی خلق می شود و حتی از نظر فرم و طراحی مبتنی بر خصلت های سبک زندگی امروز تولید می شود، لزوما نمی توان آن را در زمره آثار هنر معاصر قلمداد کرد و با آن رویکردهای هنر معاصر به نقد و تحلیلش پرداخت. مسئله ای حساس و در عین حال مهم که عدم درک درست و تبیین متناسب آن می توان تبدیل به منشا تلقی و شناخت اشتباه مخاطب در خصوص صنایع دستی و حتی هنر معاصر گردد.

اینکه بنابر آشنایی با هنر معاصر یا ترند شدن آن در جامعه، ما را ترغیب کند که با همان رویکرد و نگرش به خوانش صنایع دستی بپردازیم، چندان شیوه درست و متناسبی نخواهد شد و این کار خود می تواند تبدیل به کج فهمی و به مرور شکل گیری انحراف در شناخت هنر در میان علاقمندان، دانشجویان و جامعه هنری گردد.

 این چالش در مواجه با رویدادهای مختلف هنری و دانشگاهی از جمله همایش ها، رویدادهای آموزشی، حراج های هنری و نیز برنامه ریزی و سیاستگذاری خرد و کلان حوزه فرهنگ و هنر نیز وجود دارد. اتخاذ چنین رویکرد اشتباهی نتنها به رشد و شناخت بیشتر و بهتر صنایع دستی کمک نمی کند، بلکه می تواند بستری مخرب برای درک اشتباه این هنرصنعت و آثار آن به وجود آورد.

 

انتهای پیام/