به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، فضاهای عمومی در سالهای اخیر به یکی از محورهای اصلی طراحی شهری تبدیل شدهاند. در سال ۲۰۲۵ بسیاری از شهرها این حوزه را در اولویت قرار دادند و آن را با اهداف سلامت، عدالت اجتماعی و پایداری پیوند زدند. برای سال ۲۰۲۶ نیز روندی تازه شکل گرفته است که این تمرکز را در قالب برنامههای جامع شهری و بیانیههای رسمی تثبیت میکند. این تحولات بازتابی از تغییرات جهانی به سوی «شهرگرایی انسانمحور» هستند که کیفیت زندگی شهروندان را در مرکز سیاستگذاری قرار میدهد.
شهرها دیگر به ساخت جادهها و برجهای مسکونی بسنده نمیکنند، بلکه به دنبال خلق محیطهایی هستند که سلامت جسمی و روانی شهروندان را ارتقا دهند، عدالت اجتماعی را تقویت کنند و پایداری زیستمحیطی را تضمین کنند. در این میان، قاعده ۳-۳۰-۳۰۰ بهعنوان یک اصل ساده اما قدرتمند، به شاخصی جهانی برای سنجش کیفیت دسترسی به طبیعت در شهرها تبدیل شده است. این قاعده میگوید هر فرد باید بتواند از خانهاش دستکم سه درخت را ببیند، محله باید دستکم ۳۰ درصد پوشش سایهبان درختی داشته باشد و هر خانه باید در فاصله حداکثر ۳۰۰ متر به یک فضای سبز باکیفیت دسترسی داشته باشد.
این معیارها نهتنها به زیبایی شهر کمک میکنند، بلکه با کاهش استرس، بهبود کیفیت هوا و افزایش فرصتهای اجتماعی، زندگی شهری را متحول میسازند. قاعده ۳-۳۰-۳۰۰ یک فرمول طلایی برای شهرهای سبز است که سلامت، عدالت اجتماعی و پایداری را در طراحی شهری به هم پیوند میدهد.
استرالیا: پیشگامی در پذیرش رسمی قاعده ۳-۳۰-۳۰۰
در سال ۲۰۲۵، استرالیا با انتشار «مطالعه تأمین فضای سبز شهری» قاعده ۳-۳۰-۳۰۰ را بهطور رسمی پذیرفت و آن را به بخشی از سیاستهای ملی خود تبدیل کرد. پنج شهر بزرگ این کشور شامل سیدنی، ملبورن، بریزبن، پرت و آدلاید که در مجموع ۸۶ درصد جمعیت را در خود جای دادهاند، بهطور مشترک این قاعده را در برنامههای شهری خود ادغام کردند.
در سیدنی، تمرکز بر افزایش سایهبان درختی در محلههای پرجمعیت است. این شهر با استفاده از فناوریهای ژئومکانی، نقشهبرداری دقیقی از میزان پوشش درختی انجام داده و مناطقی را که کمتر از ۲۰ درصد سایهبان داشتند، بهعنوان اولویت اصلی برای کاشت درخت تعیین کرده است. پروژههای جدید شامل ایجاد پارکهای محلی کوچک در فاصلههای کمتر از ۳۰۰ متر از خانهها است تا همه شهروندان بتوانند بهراحتی به فضای سبز دسترسی داشته باشند.
ملبورن که پیشتر برنامه «خاکستری به سبز» را اجرا کرده بود، نمونهای برجسته از موفقیت در این حوزه است. این شهر توانست بین سالهای ۱۹۸۵ تا ۲۰۲۰ مساحت فضاهای عمومی خود را از ۲۷ به ۸۵ هکتار افزایش دهد. برنامه «خاکستری به سبز» با شناسایی زمینهای کماستفاده همچون خیابانهای فرعی، پارکینگها و انبارهای خدماتی آغاز شد و این فضاهای خاکستری بهتدریج به پارکها و میدانهای عمومی تبدیل شدند.
خیابانهای ارول و نیل نمونههایی هستند که با تغییر کاربری به فضاهای باز شهری، امکان تعامل اجتماعی بیشتری برای شهروندان فراهم کردند. در خیابانهای سوآنستون، ساوتبنک و لایگون نیز پیادهراهها گسترش یافتند و با کاشت درختان جدید، سایهبان طبیعی ایجاد شد تا محیطی دلپذیرتر برای رفتوآمد روزانه شکل گیرد. افزون بر این، زیرساختهای بلااستفاده همچون انبار فیتزوری و فضاهای صنعتی کنار رودخانه یارا بازآفرینی و به پارکها و مراکز فرهنگی تبدیل شدند. مسیرهای فرعی و پارکینگهای خیابانی در خیابانهای راسل و دراموند نیز به پارکهای محلی تبدیل شدند تا شبکهای از فضاهای سبز کوچک در سطح شهر ایجاد شود.
اولویت انسان بر خودرو در این برنامه بهوضوح دیده میشود و پایداری زیستمحیطی نیز در نظر گرفته شده است. میدانهای فرهنگی، پارکهای محلی و مسیرهای سبز به گونهای طراحی شدند که نیازهای اجتماعی و تفریحی گروههای مختلف شهروندان را پاسخ دهند و ملبورن را به الگویی موفق در بازآفرینی شهری بدل سازند. در سال ۲۰۲۵، این روند با تمرکز بر ایجاد میدانهای دسترسپذیر و مسیرهای پیادهروی ادامه پیدا کرد. خیابانهای مرکزی با درختان سایهدار و مبلمان شهری جدید بازطراحی شدند تا هم زیبایی بصری و هم رفاه اجتماعی ارتقا یابد.
میدانهای تازهساخت با کفسازی نفوذپذیر و استفاده از مصالح بومی طراحی شدند تا علاوه بر زیبایی، مدیریت آب باران نیز بهبود پیدا کند. خیابانهای مرکزی با ردیفهای منظم درختان سایهدار بازطراحی و گونههای مقاوم به خشکی انتخاب شدند تا در برابر تغییرات اقلیمی پایدار باشند. مبلمان شهری جدید شامل نیمکتهای ارگونومیک، چراغهای کممصرف و ایستگاههای آب آشامیدنی عمومی به فضاهای عمومی اضافه شد تا آسایش شهروندان را افزایش و مصرف انرژی را کاهش دهد. مسیرهای پیادهروی با عرض بیشتر و سطح هموارتر ساخته شدند تا افراد دارای معلولیت و سالمندان نیز بتوانند بهراحتی از آنها استفاده کنند.
در بریزبن، اجرای قاعده ۳-۳۰-۳۰۰ با تمرکز ویژه بر محلههای کمدرآمد آغاز شده است تا عدالت اجتماعی در دسترسی به طبیعت تقویت شود. شهرداری بریزبن با همکاری دانشگاه کوئینزلند مطالعات دقیقی از وضعیت پوشش گیاهی انجام داده و مناطقی که کمتر از ۱۵ درصد سایهبان داشتند، بهعنوان اولویت اصلی برای کاشت درختان انتخاب کرده است. علاوه بر این، پارکهای محلی جدید با امکاناتی همچون مسیرهای پیادهروی، زمینهای بازی و مبلمان شهری مقاوم در برابر شرایط آبوهوایی ساخته شدهاند تا کیفیت زندگی در این محلهها ارتقا پیدا کند.
در پرت نیز هدف اصلی رسیدن به پوشش ۳۰ درصدی سایهبان درختی است. این شهر با اجرای پروژههای گسترده کاشت درختان بومی همچون اکالیپتوس و کاج استرالیایی، به افزایش سایهبان کمک کرده و در این مسیر به حفظ تنوع زیستی منطقه نیز توجه داشته است. خیابانهای اصلی با ردیفهای درختی جدید بازطراحی شدهاند تا دمای محلی کاهش و شرایط زیستپذیری بهبود پیدا کند.
آدلاید نیز با ایجاد شبکهای از پارکهای محلی کوچک، دسترسی به فضای سبز در فاصله ۳۰۰ متری را تضمین کرده است. این پارکها بهگونهای طراحی شدهاند که هر خانواده بتواند در کمتر از پنج دقیقه پیادهروی به فضای سبز برسد. مسیرهای دسترسپذیر برای سالمندان و افراد دارای معلولیت نیز در نظر گرفته شده است تا عدالت فضایی در سطح شهر محقق شود. این اقدامات نشاندهنده تعهد شهرهای استرالیا به ایجاد محیطهای شهری پایدار و برابر هستند.
بانکوک: طراحی فضاهای عمومی متناسب با اقلیم گرمسیری
در آسیا، پروژه «وان بانکوک» نمونهای شاخص از ادغام فضاهای عمومی در توسعه شهری است. این پروژه شامل هشت هکتار میدان عمومی، تراسهای سبز و خیابانهای سایهدار است که بهطور ویژه برای اقلیم گرمسیری طراحی شدهاند. در بانکوک، گرما و رطوبت بالا چالش بزرگی برای استفاده از فضاهای عمومی محسوب میشود، بنابراین معماران پروژه با طراحی سایهبانهای گسترده، مسیرهای پیادهروی پوشیده و تراسهای سبز، محیطهایی ایجاد کردهاند که در آن شهروندان بتوانند بدون نگرانی از گرما در فضاهای عمومی حضور پیدا کنند.
این پروژه نهتنها بر رفاه اجتماعی تأکید دارد، بلکه به کاهش اثرات جزیره حرارتی شهری نیز کمک میکند. با افزایش پوشش گیاهی و ایجاد سایه، دمای محلی کاهش و کیفیت زندگی بهبود پیدا میکند. میدانهای عمومی بانکوک بهگونهای طراحی شدهاند که امکان برگزاری رویدادهای فرهنگی و اجتماعی را فراهم کنند و به بستری برای تعامل شهروندان تبدیل شوند.
کانادا: کینگستون و راهبرد فضاهای عمومی زنده
شهر کینگستون کانادا برنامه راهبردی ۲۰۲۳–۲۰۲۶ خود را بر پایه فضاهای عمومی زنده بنا کرد. یکی از اهداف کلیدی این برنامه تکمیل «پیادهراه خلیج کنفدراسیون» تا سهماهه سوم ۲۰۲۶ است. این پروژه شامل بازطراحی ساحل و ایجاد مسیرهای پیادهروی و دوچرخهسواری است که دسترسی شهروندان به آب و طبیعت را افزایش میدهد.
کینگستون در سال ۲۰۲۵ گامی مهم در جهت عدالت فضایی برداشت و راهبردی جامع برای دسترسپذیری زمینهای بازی به اجرا گذاشت. هدف برنامه آن بود که همه کودکان، فارغ از تواناییهای جسمی و محدودیتهای حرکتی، فرصت برابر برای بازی و حضور در فضاهای عمومی داشته باشند. در طراحی این زمینها، تجهیزات ویژهای برای کودکان دارای معلولیت پیشبینی شد و مسیرهای هموار و دسترسپذیر به گونهای ساخته شدند که استفاده از آنها برای والدین همراه، سالمندان و افراد با نیازهای خاص نیز آسان باشد. این رویکرد نهتنها کیفیت تجربه بازی را ارتقا داد، بلکه پیام روشنی از تعهد شهر به برابری اجتماعی و ایجاد فضاهای عمومی فراگیر منتقل کرد؛ فضاهایی که همه اعضای جامعه بتوانند در آنها حضور پیدا کنند، تعامل داشته باشند و احساس تعلق به فضایی مشترک در آنها تقویت شود.
اروپا: مکانسازی و پذیرش قاعده ۳-۳۰-۳۰۰
در اروپا، شهر لاهه و یازده شهر دیگر از جمله برگن، روتردام، هلسینکی و وروتسواف از طریق برنامه «شهرها در مکانسازی» متعهد شدند تا فضاهای عمومی باکیفیت را بهصورت مشارکتی خلق کنند. این برنامه بر مفهوم «مکانسازی» و خلق فضاهایی تأکید دارد که نهتنها زیبا و کارآمد باشند، بلکه بهعنوان مراکز دموکراتیک عمل کنند و شهروندان را در فرایند طراحی مشارکت دهند.
شهر مالمو در سوئد یکی از نخستین شهرهای اروپایی است که قاعده ۳-۳۰-۳۰۰ را بهطور رسمی در برنامه جامع شهری خود وارد کرده است. این تصمیم یک توصیه کلی نیست، بلکه بهصورت الزام قانونی در سطح شهرداری اجرا شده است و همه بخشها، از برنامهریزی شهری گرفته تا خدمات فضای سبز و حملونقل، موظف هستند اهداف این قاعده را در پروژههای خود لحاظ کنند. نتیجه این رویکرد آن است که محلههای تازهساز با پوشش گسترده درختی طراحی شدند و خیابانها به گونهای بازآفرینی شدند که دسترسی به پارکها و فضاهای سبز در فاصله کمتر از ۳۰۰ متر برای همه ساکنان تضمین شود. در این شهر، پروژههای مسکن اجتماعی نیز با معیارهای سبز همراه شدند تا عدالت فضایی و سلامت عمومی تقویت شود.
در هلند، شهر هارلم این قاعده را در راهبردهای جنگلکاری شهری خود ادغام کرده و بهطور عملیاتی پروژههای وسیعی برای کاشت درختان جدید و افزایش سایهبان در محلههای متراکم آغاز کرده است. این شهر با استفاده از دادههای ژئومکانی، مناطقی را که کمبود پوشش گیاهی داشتند شناسایی کرده و برنامهای برای رساندن آنها به سطح مطلوب تدوین کرده است. در سوئیس نیز زوریخ با گنجاندن قاعده ۳-۳۰-۳۰۰ در سیاستهای زیرساخت سبز خود، شبکهای از پارکها، مسیرهای سبز خطی و فضاهای عمومی پیوسته ایجاد کرده است. این اقدامات نهتنها کیفیت زیستپذیری شهر را ارتقا داده، بلکه به کاهش اثر جزیره حرارتی و افزایش تنوع زیستی کمک کرده است. مطالعات ژئومکانی در شهرهای دیگر اروپا نشان دادهاند که هرچند بعضی شهرها هنوز بهطور کامل معیارها را برآورده نکردهاند، اما روندی رو به رشد در پذیرش این قاعده وجود دارد.
قفقاز: باکو و بازطراحی خیابانها
شهر باکو در قفقاز طی سالهای اخیر گامهای مهمی در بازآفرینی شهری برداشته و بخشی از این اقدامات را در قالب «سال برنامهریزی و معماری شهری ۲۰۲۶» برنامهریزی کرده است. پروژه بزرگ «شهر سفید» که در مرکز شهر جریان دارد، شامل ۳۹ هکتار چشمانداز تفریحی و فضاهای عمومی گسترده است. بخشهایی از این پروژه، همچون ایجاد پارکهای جدید در مناطق مرکزی و بازطراحی خیابانهای اصلی با مسیرهای پیادهروی و دوچرخهسواری، تا سال ۲۰۲۵ به مرحله اجرا رسیدهاند و دسترسی شهروندان به فضاهای سبز و کیفیت زندگی در محلههای مرکزی را افزایش دادهاند.
بخش مهمی از برنامه باکو در دست اقدام است و برای سال ۲۰۲۶ طراحی شده است. در این چهارچوب، خیابانهای بیشتری قرار است به نفع عابران بازطراحی شوند و اولویت خودروها کاهش پیدا کند. توسعه کامل چشماندازهای تفریحی «شهر سفید» با ایجاد میدانهای عمومی، مسیرهای سبز پیوسته و فضاهای فرهنگی در دستور کار قرار دارد. این برنامهها با هدف کاهش وابستگی به خودرو، افزایش عدالت فضایی و تبدیل باکو به شهری انسانمحور تدوین شدهاند.
