به گزارش خبرگزاری ایمنا، مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس یک بیماری عصبی فلج کننده مغز و نخاع است. در بیماری ام اس سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) بافت عصبی حمله کرده و موجب اختلال در ارتباط بین مغز و دیگر مناطق بدن می‌شود؛ در نهایت این بیماری منجر به تخریب موقت و یا آسیب دائمی به اعصاب می‌شود. دامنه بروز اختلالات بیماری ام اس وسیع بوده و از خستگی و احساس ضعف تا عدم تحرک و یا مشکل دید و اختلالات حرکتی می‌توان نام برد. با توجه به منطقه درگیر در مغز و سیستم عصبی، نوع و شدت علائم و تظاهرات آن ممکن است متفاوت باشد.
علت به وجود آمدن بیماری ام اس چیست؟
علت قاطع و خاصی برای بروز بیماری ام اس در حال حاضر به‌دست نیامده است؛ اما می‌توان از علل مختلفی که می‌تواند در به وجود آمدن آن نقش داشته باشد، مثل: زمینه‌های ژنتیکی، منطقه جغرافیایی تولد و زندگی، استرس یا خستگی بیش از حد جسمی و روحی، مواجهه با بعضی از میکروب‌ها و ویروس‌ها در زمان کودکی، پایین بودن سطح ویتامین D خون، مصرف دخانیات، مصرف بیش از حد نمک و… نام برد. بنابراین تنها با داشتن یک سبک زندگی بدون استرس اضافی و با رعایت نکات غذایی و تحرک، شاید بتوان از بروز این بیماری پیشگیری کرد.
تشخیص بیماری ام اس
تشخیص این بیماری توسط علائم اولیه آن انجام می‌شود که عبارت‌اند از: تاری دید و دوبینی، سرگیجه و عدم تعادل و اختلال در راه رفتن، اسپاسم عضلانی یا دردهای شدید و بی‌دلیل عضله، بی حسی و خواب‌رفتگی و ضعف عضلات، احساس خستگی، تشنج، سردرد، ریزش مو و خارش، اختلالات کارکرد جنسی، دستگاه گوارش و مثانه، اختلالات احساسی و شناختی و حافظه، افسردگی و با شیوع کمتر اختلالات تنفسی و اختلال در صحبت کردن. چنانچه هر کدام از این علائم ۲۴ ساعت یا بیشتر ادامه پیدا کرد، باید به پزشک متخصص نورولوژی یا متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد و با توجه به تشخیص پزشک می‌توان به درمان بیماری پرداخت.
تشخیص بیماری احتیاج به آزمایش‌های مختلفی دارد. گاهی اوقات تشخیص قطعی ممکن است ماه‌ها طول بکشد که در این صورت باید با شکیبایی به انجام آزمایشات و دستورات پزشکی عمل کرد. در تشخیص بیماری ام اس و درمان آن باید به پزشک اعتماد کنید و روند مستمر درمان را پیگیری فرمائید.
درمان
در سال‌های اخیر در زمینه داروهای درمان بیماری ام اس پیشرفت‌های چشمگیری رخ داده است؛ از انواع داروهای تزریقی و خوراکی می‌توان نام برد که بسته به شرایط و میل بیمار می‌توان از آن‌ها استفاده کرد؛ اما آنچه مسلم است تغییر در سبک زندگی در روند بهبودی بیماری مؤثر است. این تغییر شامل دوری از استرس و کار زیاد، پرهیز از دخانیات، انجام ورزش سبک و منظم که باعث خستگی نشود، داشتن یک رژیم متعادل که حاوی چربی، پروتئین و کربوهیدرات به میزان مناسب باشد، خوردن بیشتر مواد دارای آنتی‌اکسیدان مانند میوه و سبزیجات تازه، حفظ متعادل سطح ویتامین D خون و داشتن روحیه شاد و اعتماد به پزشک از مهم‌ترین نکات تغییر سبک زندگی است.
باید در نظر داشت از آنجا که روند درمان بیماری ام اس طولانی‌مدت است، این بیماری می‌تواند تا حدودی توانایی ما را در داشتن یک زندگی طبیعی محدود کند؛ اما این به معنی نداشتن یک زندگی طبیعی و معمولی نیست.
یا بیماری ام اس کشنده است؟
ام اس یک بیماری اختلال بین سیستم عصبی مغز و اندام‌ها است؛ یعنی اندام‌ها به طور دقیق از مغز فرمان نمی‌گیرند، پس اگر به‌موقع و به‌صورت مداوم مورد معالجه قرار نگیرد، می‌تواند باعث بروز بعضی اختلالات منجر به مرگ گردد؛ اما بیماران زیادی هستند که دارای ام اس بوده و طولانی‌مدت زندگی کرده‌اند. بیماران ام اس با توجه به سیر این بیماری به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
نوع ۱: RR که به صورت فازهای پیشرفت‌کننده و پسرفت‌کننده تازه تظاهر می‌کند.
نوع ۲: PP که از ابتدا دارای علائم پیش‌رونده بوده و فاز بهبودی ندارد.
نوع ۳: SP در این نوع ابتدا به صورت پیش‌رونده و پسرفت‌کننده بوده، اما مدتی پیشرفت‌کننده می‌شود.
نوع ۴: RP که در آن بیماری سیر پیشرفت و بهبود داشته، اما در نهایت سیر پیش‌رونده دارد.
تأثیرات ورزش و تحرک و فعالیت‌های بدنی بر روی بیماری‌های خاص قطعاً به اثبات رسیده است. یکی از این بیماری‌های خاص، بیماری MS یا مالتیپل اسکلروزیس است که علم پزشکی تاکنون نتوانسته است هیچ‌گونه درمان قطعی برای این بیماری پیدا کند.
توصیه نادرست و عوامانه‌ای که در مورد بیماری MS وجود دارد این است که بیماران بعضاً از هر گونه فعالیت بدنی و ورزش منع می‌شوند، چرا که تصور بر این است که:
- ورزش باعث خستگی بیماران ام اس می‌شود!
- خستگی به دنبال ورزش باعث شعله‌ور شدن حملات این بیماری می‌شود!
اما شواهد علمی و پزشکی و ورزشی نشان داده است که این بیماران به دلیل عدم تحرک و ورزش، عموماً دچار انواع مشکلات جسمی و روحی می‌شوند. با انجام حرکات ورزشی و تحرک اصولی متناسب با شرایط جسمانی هر فرد، امکان کاهش بسیاری از از عوارض بیماری MS وجود دارد.
MS با توجه به اینکه بیشتر افراد جوان را مبتلا می‌کند و نیز سیری مزمن و پیش‌رونده دارد باید با تدوین برنامه‌های استاندارد و رعایت تمام پروتکل‌های ورزشی و بهداشتی و ایمنی، به این افراد جوان در جهت بازیابی و تقویت معیارهای عصبی، عضلانی و اسکلتی کمک نمود.در کل برای بهبود شرایط بیمار MS و تسریع در روند انتقال اطلاعات در مسیر اعصاب توصیه می‌شود که: "فعالیت بدنی ملایم و دراز مدت انجام شود.
در نهایت هدف از ورزش و نرمش درمانی در MS عبارتست از :
بازیابی توانایی‌های عصبی و عضلانی از دست رفته به ویژه در اختلال راه رفتن، اختلال تعادل و سایر اختلالات حرکتی.
تأثیرات ورزش و تحرک در MS:
- بهبود عملکرد قلب و عروق و گردش خون
- بهبود عملکرد مغز و عروق و نخاع
- بهبود عملکرد تنفسی و ریه‌ها
- بهبود عملکرد گوارشی و معده و روده‌ها
- بهبود عملکرد غده بویژه تیروئید، پاراتیروئید، هیپوفیز و تالاموس و غده فوق کلیوی، غدد جنسی و...
- بهبود عملکردهای حسی و عصبی و عروقی بویژه در سیستم‌های عضلانی و اسکلتی
- بهبود عملکردهای روحی و روانی و پیشگیری از استرس، افسردگی و اضطراب و...
ورزشهای توصیه شده برای مبتلایان به MS:
- پیاده روی
- دوی نرم و آهسته
- راه رفتن در آب
- شنای سبک
- یوگا
- ای چی
- ورزشهای مشابه
کشش و حرکات مربوطه کششی در ورزش برای بیماران بسیار مهم است زیرا منجر می‌شود به انعطاف پذیری بدن و در نتیجه به بدن این امکان را می‌دهد که طیف وسیعی از حرکات را شکل دهد و علاوه بر تناسب اندام تعادل بدن را هم حفظ کند.
در بیماری‌های عصبی مغزی و نخاعی بخصوص MS، ورزش می‌تواند از یک راه رفتن ساده روی تردمیل شروع شود، یا استفاده از دوچرخه‌های ثابت تحت نظر پزشک و مربی ورزشی به صورت کنترل شده و استاندارد امکان پذیر خواهد بود.
ورزش تای چی چیست؟
تای چی یک سری حرکات ورزشی آهسته و سیال است که همراه است با تنفس‌های عمیق. در این ورزش استرس و فشار زیادی به عضلات بدن وارد نمی‌شود بلکه برعکس باید عضلات کاملاً شل، آزاد و رها باشند و لذا مثل یوگا برای عضلات مبتلایان به ام اس مفید است؛ تای چی مثل یوگا دارای مزایای سلامتی زیادی برای افرادی است که با MS یا سایر بیماری‌های مزمن عصبی زندگی می‌کنند از جمله:
- بهبود قدرت تعادل
- افزایش انرژی
- بهبود خلق و خو
- کاهش استرس، اضطراب و افسردگی
به جز ورزشهای هوازی و کششی، ورزشهای بی هوازی یا قدرتی و مقاومتی هم در بیماران MS توصیه می‌شود. با ورزشهای بی هوازی قدرتی، ماهیچه‌ها قوی‌تر می‌شوند. ضمن اینکه ضعف عضلانی بیمار هم که منجر به بی حرکتی و کاهش کیفیت زندگی است کاهش می‌یابد.
انجام ورزشهای مقاومتی و استفاده از وزنه و سنگ برای این منظور که راه رفتن و حفظ تعادل بیمار بهتر شود در کنار فیزیوتراپی و کاردرمانی، توصیه می‌شود؛ در کل سه نوع عمده ورزشهای توصیه شده در بیماری‌های عصبی، مغزی و نخاعی عبارتند از:
- ورزشهای هوازی (ائروبیک)
- ورزشهای کشش
- ورزشهای بی هوازی (قدرتی یا مقاوتی)
جالب اینکه سازمان بهداشت جهانی(who) ورزش تای چی و یوگا را در میان طب‌های مکمل گنجانده است در کل کلید برنده شدن در جنگ با MS یا هر بیماری عصبی و عضلانی دیگر را حرکت کردن نامیده است.
اصول ورزش و تحرک در مبتلایان به MS
- رعایت اصول گرم کردن (در مورد بدن و عضلات) در ابتدای شروع ورزش و نرمش.
- رعایت اصول سرد کردن (در مورد بدن و عضلات) در پایان ورزش و نرمش.
- شکل کلی گرم کردن و سرد کردن، عبارتست از نرمش‌های مناسب و حرکات کششی قبل و بعد هر جلسه
- افزایش تدریجی ورزش (شدت، مدت) طی جلسات مختلف (حداکثر ۱۵-۱۰ درصد در هر هفته).
- ورزش کردن در محیط امن و ایمن و دور کردن خطرات و عوامل مربوطه در سالن‌ها و اماکن ورزشی
- داشتن تکیه گاه در محیط ورزش چه در سالن چه در منزل (در صورت اختلال تعادل و …)
- توقف ورزش در هر زمانیکه احساس کردید (بویژه علائمی مثل ضعف، سرگیجه، تاری دید و …).
- تغذیه صحیح و مناسب ورزشی، قبل، بعد و حین فعالیت بر اساس نظر متخصص تغذیه
- مصرف صحیح آب و مایعات مناسب قبل، حین و بعد از اتمام فعالیت‌های ورزشی
- در زمان ورزش و پیاده روی داخل آب و استخر، ارتفاع تا سینه باشد (به علت شناوری، بدن وزن کمتری متحمل می‌شود و این موضوع باعث کاهش سفتی در ساق پاها می‌شود).
سه نکته طلایی برای ورزش در ام اس
- رعایت اصول اولیه ورزش استاندارد
- ایجاد محیط امن و ایمن ورزشی
- ورزش منظم و مستمر روزانه
چگونه یک فرد مبتلا به ام اس به صورت استاندارد و ایمن ورزش نماید؟
ورزش منظم می‌تواند علائم MS را بهبود ببخشد. با این حال، افراد ممکن است هنگام شروع برنامه ورزشی جدید، اثرات ورزشی منفی را در خود احساس یا تجربه کند.
همچنین کار بیش از حد بدن می‌تواند منجر به خستگی شدید، سفتی و اسپاسم عضلات و ماهیچه‌ها شود. از نظر پزشکی و ورزشی باید به بیماران MS هشدار داد که خستگی بعد از تمرین ورزشی نباید بیش از ۲ ساعت طول بکشد و هر کسی که این سطح از خستگی را تجربه می‌کند باید شدت، تعداد دفعات و یا مدت زمان تمرین خود را کاهش دهد بویژه اگر موارد ذیل حین ورزش تجربه شد باید از ورزش خودداری نمود و دقت پزشکی بیشتری به خرج داد:
خستگی بیش از حد، سرگیجه، گیجی و منگی، احساس گرمای بیش از حد، مشکلات تعادلی
نکته پایانی: MS یک بیماری التهابی و پیش‌رونده است که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد.ورزش می‌تواند به بهبود توان عضلات، تعادل و قدرت و بهبود عملکرد ذهنی کمک کند.
پس به هر حال ورزش و تحرک با MS هیچ تضاد و منافاتی ندارد به شرطی که صحیح و اصولی باشد چرا که ورزش ساده‌ترین، ارزان‌ترین و بهترین راه مبارزه با MS است.
