خودکفایی گازوئیل در تابستان؟ / زمستان در راه است!

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، انتهای مرداد سال جاری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران ادعا کرده که واردات گازوئیل کشور به صفر رسیده است. طبق اعلام این شرکت، در ۵ ماهه نخست امسال با وجود تعمیرات اساسی گسترده پالایشگاه‌های نفتی، تولید گازوئیل کشور به صورت متوسط ۳ میلیون در روز نسبت به سال قبل افزایش یافته است. از طرف دیگر، با اعمال سیاست‌های مدیریت مصرف و مقابله با قاچاق، مصارف گازوئیل در بخش غیرنیروگاهی نسبت به سال قبل حدود ۵ میلیون لیتر در روز کاهش یافته و به این ترتیب نیاز به واردات گازوئیل به صفر رسیده است. این ادعا در حالی صورت گرفته که در قانون بودجه سال جاری، مجلس شورای اسلامی ۱۸ درصد از منابع واردات سوخت را با هدف کاهش واردات سوخت کاهش داده است.

کاهش تقاضا؛ علت اصلی کاهش واردات گازوئیل

اما شواهد و دلایلی وجود دارد که نشان می‌دهد این ادعا چندان صحیح نیست و تقاضای گازوئیل، صرفا به دلیل کاهش تقاضای گازوئیل در فصل گرم تابستان کاهش داشته است؛ به عبارت دیگر، هرچه شدت و مدت گرمای هوا، به خصوص در استان‌های سردسیر، بیشتر باشد و دورۀ گرما طولانی‌تر شود، مصرف گازوئیل کاهش شدیدتری را تجربه خواهد کرد. داده‌های سازمان هواشناسی حاکی از آن است که تابستان امسال تا ابتدای شهریورماه، ۱.۳ درجه گرم‌تر از حد میانگین بوده؛ این در حالی است که آمار‌های تفکیک شده نشان می‌دهد هر یک از شهرستان‌های کشور با شرایط متفاوتی رو‌به‌رو بودند؛ به طور مثال بیشینه دمای استان تهران، از ابتدای فصل جاری تا اوایل شهریورماه نسبت به میانگین بلند مدت ۱.۵ درجه افزایش یافته، و این عدد برای استان‌های سردسیر، بیشتر بوده است. مقدار بیشینه دما در استان‌های آذربایجان غربی ۲.۵، چهارمحال و بختیاری ۲.۲ و کرمانشاه ۲.۱ درجه افزایش یافته است. همه این اطلاعات حاکی از آن است که گرمای طولانی و شدید، مصرف گازوئیل را بیش از تابستان‌های گذشته کاهش داده؛ اگر چه بخشی از این کاهش مصرف، می‌تواند با افزایش مصرف ناشی از قطعی برق، خنثی شود، اما سایر شواهد مسئله‌ی دیگری را نشان می‌دهد.

بازگشت گازوئیل به بورس انرژی

بررسی اطلاعات مربوط به خرید و فروش گازوئیل در سایت بورس انرژی نشان می‌دهد که شرکت ملی پالایش و پخش پس از مدت‌ها گازوئیل را به این بورس برگرداند و در ۲۲ مرداد ۱۴۰۴ با حجم ۱، ۰۱۵، ۰۰۰ لیتر عرضه کرد. عرضه دوم را هم در ۲۸ مرداد ۱۴۰۴، با حجم مشابه، قرار داد. قیمت پایه هر دو عرضه نیز لیتری ۳۷، ۰۰۰ تومان تعیین شد. جالب آن است که از کل این ۲، ۰۳۰، ۰۰۰ لیتر عرضه، تنها ۲۹، ۰۰۰ لیتر یعنی کمتر از ۳ درصد مورد معامله قرار گرفت! سوال آن است که علت این تقاضای بسیار کم چیست و اصلا چرا شرکت مذکور اقدام به عرضه گازوئیل نمود؟ برخی از کارشناسان علت آن را مبارزه با قاچاق گازوئیل، از طریق عرضه قانونی در بورس، اعلام کرده‌اند. اما دست‌یابی به این هدف، آیا نیاز به مطالعات و تحقیقات گستردۀ بازار نداشت؟ و آیا عرضه‌کننده پیش بینی نمی‌کرد با تقاضای بسیار کم مواجه شود؟ با این تقاضای نزدیک به صفر، امکان مبارزه با قاچاق سوخت وجود ندارد؛ لذا با روشن شدن این رفتار، بنظر نمیرسد که ادعای مبارزه با قاچاق در این زمینه درست باشد.

اختلال در صادرات مواد پایۀ سوخت

از طرف دیگر، مسئله‌ی قابل توجه آن است که صادرات مواد پایۀ سوخت مانند نفتای سبک و نفتای سنگین (غیریارانه‌ای) از ایران به افغانستان و پاکستان، دچار مشکلات جدی شده است. در یک ماه گذشته، مبادی صادراتی از جمله گمرک دوغارون در استان خراسان رضوی، گمرک ماهیرود در استان خراسان جنوبی، و گمرک تفتان در استان سیستان و بلوچستان، از سمت کشور همسایه دچار کارشکنی شده و صادرکنندگان ایرانی را تحت فشار قرار داده است. علاوه بر این ترافیک تانکر‌های حمل و نقل (که خودشان هم گازوئیل مصرف می‌کنند) نیز به سمت گمرکات مذکور کاهش قابل توجهی را ثبت می‌کند. این دو عامل، عوامل مهمی محسوب می‌شود که کشور را در این مقطع از سال با مازاد گازوئیل مواجه کرده است.

زمان طلایی ذخیره‌سازی گازوئیل

جمع بندی شواهد فوق، نشان می‌دهد عامل اصلی کاهش واردات گازوئیل، صرفا کاهش مصرف موقتی است. با فرارسیدن فصول سرد در ایران و کشور‌های همسایه، مصرف گازوئیل مجددا رشد کرده و مشکلات سال‌های گذشته تکرار خواهد شد. یکی از اصلی‌ترین چالش‌های زمستان‌های اخیر، کمبود سوخت گازی نیروگاهی و روی آوردن به مازوت با درصد ترکیبات گوگرد بالا است. پیشنهاد می‌شود اکنون که شرکت ملی پالایش و پخش با مازاد عرضه گازوئیل روبروست، با افزایش مناسب ذخیره‌سازی و رساندن به سطوح قابل اطمینان، در زمستان پیش‌رو از بروز معضلاتی، چون قطعی گاز واحد‌های صنعتی و یا آلودگی سوزاندن مازوت، جلوگیری کند.