آیه اکمال دین؛ امضای نهایی خداوند بر سند امامت امام علی(ع)

حجت‌الاسلام والمسلمین علی حیدری، محقق و کارشناس مسائل اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ابعاد مفهومی و تفسیری آیه مشهور «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» (سوره مائده، آیه 3) را مورد بررسی قرار داد و گفت: این آیه که یکی از شاخص‌ترین آیات قرآن در زمینه تکمیل دین و رضایت الهی از اسلام به‌عنوان دین نهایی بشریت محسوب می‌شود، از دیدگاه بسیاری از مفسران و محدثان، ارتباطی وثیق با واقعه تاریخی غدیر خم دارد.

حیدری در این خصوص تصریح کرد: این آیه، نه تنها اشاره‌ای به احکام دینی دارد، بلکه مهر تأییدی الهی بر اصل ولایت امیرالمؤمنین امام علی (ع) و نقطه عطفی در تاریخ رسالت اسلامی است.

او خاطرنشان کرد: بر اساس منابع معتبر شیعه مانند کتاب الاحتجاج طبرسی، کافی و همچنین تفسیرهای اهل سنت مانند الدر المنثور از جلال‌الدین سیوطی و تفسیر طبری، این آیه در روز هجدهم ذی‌الحجه و در جریان واقعه غدیر خم نازل شده است. همان‌جایی که پیامبر(ص) در حضور جمعیت انبوهی از مسلمانان، دست امام علی (ع) را بالا برد و با جمله معروف «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» ولایت ایشان را اعلام کرد.

کارشناس مسائل دینی تأکید کرد: این اقدام نه یک انتصاب صرف، بلکه اعلان رسمی و الهی جایگاه رهبری دینی و سیاسی امام علی(ع) پس از پیامبر(ص) بود و آیه مورد بحث، در حقیقت اعلام رسمی پایان یک دوره و ورود اسلام به مرحله بلوغ ساختاری خود است.

او در پاسخ به این دیدگاه که برخی این آیه را مرتبط با اتمام احکام دینی به‌ویژه احکام حج می‌دانند، گفت: اگر صرفاً احکام شرعی مدنظر بود، چرا چنین تعبیر سنگین و قاطعی چون «رضیت لکم الإسلام دیناً» استفاده شده است؟ رضایت خداوند از اسلام به عنوان یک نظام کامل، تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که ساختار آن کامل شده باشد و این ساختار، بدون تعیین جانشین برای پیامبر(ص)، ناقص تلقی می‌شود.

حیدری با اشاره به اینکه شأن نزول آیه در کنار خطبه غدیر بر هم‌زمانی معنا و مصداق تأکید می‌کند،‌ خاطرنشان کرد: این هم‌زمانی نشان می‌دهد که مضمون آیه دقیقاً با موضوع ولایت در پیوند است. پیام آیه تأکید بر اصل محوری در استمرار هدایت الهی از طریق ولایت است.

محقق تاریخ اسلام با اعتقاد به اینکه اهمیت موضوع زمانی مضاعف می‌شود که حتی در منابع اهل سنت نیز به این پیوند اشاره شده است، گفت: در تفسیر «الدر المنثور» از سیوطی، «کشاف» زمخشری و آثار طبری، نقل‌هایی وجود دارد که صراحتاً به نزول آیه پس از اعلام ولایت امام علی(ع) اشاره می‌کنند.

او ادامه داد: همچنین در کتاب «الاصابة» از ابن حجر عسقلانی نیز چنین نکاتی دیده می‌شود. این شواهد نشان می‌دهد که تلقی ارتباط آیه با ولایت، صرفاً رویکردی شیعی نیست، بلکه در سنت‌های حدیثی اهل سنت نیز منتشر شده است.

حیدری در ادامه این آیه را «سندی قرآنی برای اصل ولایت» توصیف کرد و اظهار داشت: اگرچه در این آیه نام امام علی(ع) به صراحت ذکر نشده، اما ادبیات قاطع، ساختار آیه و جایگاه نزول آن در کنار خطبه غدیر، به گونه‌ای است که آن را به یکی از روشن‌ترین شواهد قرآنی در تأیید مشروعیت الهی ولایت امام علی(ع) تبدیل کرده است. به عبارت دیگر این آیه را باید امضای نهایی خداوند بر سند جانشینی امیرالمؤمنین دانست.

او در پایان به پیام معاصر این آیه و واقعه غدیر اشاره کرد و گفت: غدیر تنها یک رویداد تاریخی نیست، الگویی از رهبری مبتنی بر حکمت، عدالت و شایستگی است. در جهانی که گرفتار بحران‌های رهبری و فروپاشی ارزش‌های اخلاقی و معنوی شده، رجوع به الگوی غدیر به معنی بازگشت به سرچشمه‌ای از هدایت و عدالت الهی است. چون غدیر پیامی فراتر از تاریخ دارد و غدیر یک مسیر است که دین را کامل کرد، نعمت را به اتمام رساند و موجب رضایت خداوند شد.

انتهای پیام/