به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، آنچه امروز در شهرهای شرق آسیا جریان دارد، تنها تغییر در نقشههای شهری نیست؛ بلکه بازتعریف رابطه میان مردم و سازمانهای برنامهریز است. در دهه اخیر، فشارهای ناشی از کاهش جمعیت در بعضی مناطق، نیاز به تابآوری اقلیمی و ضرورت بازآفرینی اقتصادی، دولتها و جوامع محلی را واداشته است تا شیوههای تازهای برای مشارکت شهروندان ارائه کنند. مشارکت نه بهعنوان یک مرحله نمادین در پایان پروژه، بلکه بهعنوان بخشی جداییناپذیر از طراحی و اجرا در نظر گرفته میشود. تجربههای اخیر از تایوان تا شانگهای، از هنگکنگ تا سنگاپور، نشان میدهند که مردم چگونه توانستهاند با حضور مستقیم خود، محلههای فرسوده را بازآفرینی کنند، میراث فرهنگی را زنده نگه دارند و کیفیت زندگی روزمره را بهبود بخشند.
برای پایداری این روند، لازم است الزامات قانونی مشخصی ایجاد شود تا مشارکت در همه مراحل برنامهریزی، از طراحی تا اجرا، تضمین شود. شوراهای محلی باید بهعنوان سازمانهای دائمی گفتوگو و تصمیمگیری تقویت شوند تا صدای جامعه همواره در سیاستهای شهری شنیده شود. بهرهگیری از فناوریهای دیجیتال در کنار جلسات حضوری میتواند دسترسی و شمول اجتماعی را افزایش دهد و امکان مشارکت گروههای بیشتری از شهروندان را فراهم آورد. حمایت سازمانی و مالی از پروژههای مشارکتی کمک میکند تا این طرحها پس از مرحله طراحی متوقف نشوند و بتوانند به نتایج پایدار و ملموس برای جامعه شهری منجر شوند.
تایوان: معماران اجتماعی و نوآوری مشارکتی
تایوان در سالهای اخیر با اجرای برنامه «معماران اجتماعی» توانست مشارکت مردمی را به سطحی تازه برساند و نشان دهد که حضور شهروندان میتواند بهطور مستقیم کیفیت زندگی شهری را تغییر دهد. در پروژه جزیره اکو شزی تایپه، معماران نه بهعنوان طراحان صرف، بلکه بهعنوان تسهیلگر وارد عمل شدند. آنها جلسات حضوری و کارگاههای دیجیتال را برگزار کردند تا ساکنان بتوانند نیازهای خود را بیان کنند و در طراحی فضاهای سبز و زیرساختها نقش داشته باشند.
بیش از ۵۰۰ نفر از ساکنان محلی در این جلسات شرکت کردند و حدود ۴۰ طرح پیشنهادی برای بازآفرینی فضاهای عمومی ارائه دادند. طرحها شامل مسیرهای دوچرخهسواری، پارکهای محلی و سیستمهای مدیریت آب باران بود که با اهداف زیستمحیطی شهر همسو بودند. مردم در این پروژه نهتنها بهعنوان مشاور، بلکه بهعنوان تصمیمگیرنده در انتخاب مکانها، نوع پوشش گیاهی و شیوه نگهداری از فضاهای سبز مشارکت کردند. همین حضور فعال موجب شد طرحها با واقعیتهای زندگی روزمره هماهنگ باشند و حس تعلق اجتماعی تقویت شود.
پروژه خیابان یینگگه در سال ۲۰۲۵ بهعنوان نمونهای از مشارکت سهجانبه میان دولت، بخش خصوصی و مردم مطرح شد. این پروژه با برگزاری بیش از ۱۰۰ کارگاه مشارکتی توانست میراث فرهنگی منطقه را احیا کند. در این کارگاهها، ساکنان محلی درباره بازسازی کارگاههای سفالگری، طراحی فضاهای عمومی و برگزاری جشنوارههای فرهنگی نظر دادند. دادهها نشان میدهد که پس از اجرای پروژه، تعداد بازدیدکنندگان این خیابان تا ۳۰ درصد افزایش پیدا کرد و فروش صنایع دستی محلی رشد چشمگیری داشت. نقش مردم در این پروژه فراتر از حضور در جلسات بود؛ آنها بهعنوان برگزارکننده رویدادهای فرهنگی، مدیران داوطلب در نمایشگاهها و سرمایهگذاران کوچک در کسبوکارهای محلی مشارکت کردند. این حضور فعال موجب شد پروژه به بازآفرینی اقتصادی کمک کند و انسجام اجتماعی و هویت فرهنگی ساکنان تقویت شود. تایوان با این مدلها نشان داد که مشارکت مردمی میتواند همزمان به توسعه پایدار، نوآوری فرهنگی و عدالت اجتماعی خدمت کند.
چین: خیابان شینهوای شانگهای و همآفرینی اجتماعی
طراحی خیابان شینهوا در شانگهای، با طول ۲.۴ کیلومتر و جمعیتی حدود ۶۷ هزار نفر، به یکی از نمونههای برجسته مشارکت مردمی در بازآفرینی شهری تبدیل شده است. این محله که پیشتر با مشکلاتی همچون فرسودگی زیرساختها و کمبود فضاهای عمومی روبهرو بود، در سال ۲۰۲۴ شاهد تأسیس مرکز طراحی اجتماعی شینهوا شد. این مرکز با همکاری سازمانهای محلی و دانشگاهها ایجاد و به پلتفرمی برای همآفرینی پروژههای شهری تبدیل شد که مردم میتوانند ایدههای خود را مطرح کنند و در تصمیمگیریهای شهری نقش مستقیم داشته باشند.
یکی از ابتکارات مهم این مرکز، برنامه «یک متر مربع» بود. در این برنامه، شهروندان تشویق شدند تا ایدههای کوچک اما کاربردی برای بهبود فضاهای عمومی ارائه دهند. بیش از ۱۰۰ ایده مردمی مطرح شد و در نهایت ۱۱ پروژه کوچک با بودجهای کمتر از ۵۰۰۰ یوان اجرا شدند. این پروژهها شامل زمینهای بازی کودکان، نقشههای دسترسپذیری برای معلولان و برنامههای تبادل اسباببازی بودند. مردم علاوه بر ارائه پیشنهادات، در طراحی جزئیات پروژهها، انتخاب مکانها و اجرای عملی آنها مشارکت کردند؛ والدین محلی در ساخت زمینهای بازی کودکان همکاری کردند و گروههای داوطلب محلی نقشههای دسترسپذیری را تهیه و آزمایش کردند.
این تجربه نشان داد که حتی در چهارچوبهای سازمانی محدود، مشارکت مردمی میتواند به بازآفرینی اجتماعی و افزایش سرمایه اجتماعی منجر شود. مردم با حضور فعال خود توانستند شبکههای اجتماعی جدیدی ایجاد کنند، اعتماد میان ساکنان و سازمانهای شهری را تقویت کنند و حس تعلق به محله را بالا ببرند.
در سال ۲۰۲۵، مدل شینهوا بهعنوان الگویی برای دیگر محلههای شانگهای معرفی شد و به دنبال آن، حمایت سازمانی بیشتری برای برنامههای مشارکتی جلب شد و شوراهای مشورتی جدید شکل گرفتند. این شوراها بهعنوان آزمایشگاههای دموکراسی شهری عمل میکنند و امکان گفتوگوی مستقیم میان مردم و دولت محلی را فراهم میآوردند. در این شوراها، شهروندان درباره موضوعاتی همچون مدیریت ترافیک محلی، توسعه فضاهای سبز و برنامههای فرهنگی نظر میدهند و بسیاری از پیشنهادهای آنان در طرحهای رسمی شهری لحاظ میشود.
پروژه خیابان شینهوا نشان داد که مشارکت مردمی میتواند از سطح پروژههای کوچک فراتر رود و به سازوکاری پایدار برای حکمرانی شهری تبدیل شود که در آن مردم نهتنها مخاطب، بلکه طراح، مجری و ناظر بر آینده محله خود هستند.
هنگکنگ: قانون برنامهریزی شهری و مشروعیت مشارکت
هنگکنگ یکی از معدود شهرهای شرق آسیاست که مشارکت مردمی در برنامهریزی شهری را نه بهعنوان یک روند داوطلبانه، بلکه در قالب یک چهارچوب قانونی الزامآور تعریف کرده است. این چارچوب در قالب قانون برنامهریزی شهری عمل میکند و در سالهای اخیر بهویژه در ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ بهعنوان یکی از ابزارهای اصلی برای مشروعیتبخشی به مشارکت عمومی شناخته شده است.
بر اساس این قانون، هر طرح شهری که توسط اداره برنامهریزی تهیه میشود باید به مدت دو ماه برای بازدید عمومی منتشر شود. در این مدت، شهروندان میتوانند نظرات خود را ثبت کنند و پیشنهادهای اصلاحی خود را ارائه دهند. پس از آن، این نظرات به مدت سه هفته برای بررسی عمومی در دسترس قرار میگیرد و جلسات رسمی برگزار میشود تا مردم بتوانند دیدگاههای خود را بهطور مستقیم بیان کنند. این فرایند موجب شده است که مشارکت مردمی نه یک اقدام نمادین، بلکه بخشی از روند رسمی تصمیمگیری شهری در هنگکنگ باشد.
نقش مردم در این فرایند چندلایه است؛ نخست، آنها بهعنوان ناظر و منتقد عمل میکنند و با ثبت نظرات خود، طرحها را به چالش میکشند. دوم، در جلسات شنود بهعنوان شرکتکننده فعال حضور دارند و با بیان دیدگاههای خود، فضای گفتوگو میان دولت و جامعه مدنی را شکل میدهند. سوم، برخی گروههای محلی و سازمانهای مدنی بهعنوان تسهیلگر وارد عمل میشوند و نظرات پراکنده شهروندان را جمعآوری و بهصورت سازمانیافته به سازمانهای رسمی منتقل میکنند. همین نقشها موجب شده است که مشارکت مردمی در هنگکنگ به اصلاحات ملموس در سیاستهای شهری منجر شود.
دادههای رسمی نشان میدهد که در سال ۲۰۲۳ بیش از ۳۰۰۰ نظر عمومی درباره طرحهای شهری ثبت شد که حدود ۴۵ درصد آنها منجر به اصلاحات واقعی در طرحها شد. در سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ این روند گستردهتر شد و دامنه مشارکت از طرحهای کوچک محلی به پروژههای کلان شهری کشیده شد. برای مثال، در برنامههای بازآفرینی مناطق بندری و توسعه مسکن عمومی، صدها نظر مردمی درباره موضوعاتی همچون تراکم ساختمانی، دسترسی به حملونقل عمومی، کیفیت فضاهای سبز و نحوه استفاده از زمینهای باز ارائه شد.
شهروندان در این فرایند تنها به ثبت نظر بسنده نکردند؛ بسیاری از گروههای محلی و انجمنهای مدنی با برگزاری نشستهای تخصصی، پیشنهادهای خود را بهصورت مستند و همراه با نقشه و مدلهای جایگزین ارائه کردند. همین دقت و جزئینگری موجب شد بخش قابلتوجهی از این پیشنهادها در نسخه نهایی طرحها لحاظ شود. برای مثال، در یکی از پروژههای بندری، پیشنهاد مردم برای کاهش تراکم ساختمانی و اختصاص بخشی از زمین به پارک عمومی پذیرفته شد و در طرح اصلاحی گنجانده شد. در پروژههای مسکن عمومی نیز، درخواستهای مکرر شهروندان برای افزایش دسترسی به خطوط اتوبوس و مترو منجر به تغییر در طراحی شبکه حملونقل شد.
هنگکنگ نمونهای روشن از این است که چگونه میتوان مشارکت مردمی را از سطح داوطلبانه به سطح نهادی ارتقا داد. این شهر نشان داده است که وقتی مشارکت در قالب قانون الزامآور تعریف شود، مردم میتوانند بهطور واقعی در شکلدهی آینده شهری نقش داشته باشند و اعتماد اجتماعی به فرایندهای برنامهریزی افزایش پیدا کند.
سنگاپور: کمیتههای محلی در تامپینس و مشارکت در طرح جامع ۲۰۲۵
سنگاپور در سالهای اخیر تلاش کرده است تا مشارکت مردمی را در قالب ساختارهای سازمانی و کمیتههای محلی تقویت کند. نمونه برجسته این رویکرد، پروژه طرح جامع تامپینس ۲۰۲۵ است که توسعه بیش از ۳۷.۵ هکتار زمین را برای مسکن، دفاتر کاری و فضاهای عمومی در نظر گرفت. منطقه تامپینس بهعنوان یکی از پرجمعیتترین نواحی شرقی سنگاپور انتخاب شد تا نشان دهد چگونه میتوان در یک پروژه کلان، مردم را بهطور واقعی در فرایند تصمیمگیری دخیل کرد.
در این طرح، کمیتههای محلی نقش کلیدی داشتند. این کمیتهها متشکل از نمایندگان خانوارها، انجمنهای محلی و گروههای مدنی بودند که جلسات مشورتی متعددی برگزار کردند. بیش از ۵۰۰ خانوار در این جلسات شرکت کردند و پیشنهادهایی درباره مسیرهای پیادهروی سبز، مراکز اجتماعی، طراحی فضاهای فرهنگی و بهبود حملونقل عمومی ارائه دادند. نقش مردم در این فرایند تنها به بیان نظر محدود نشد؛ آنها در قالب گروههای کاری کوچک، نقشههای جایگزین برای مسیرهای پیادهروی طراحی کردند، اولویتهای خود را در انتخاب مکان مراکز اجتماعی مشخص کردند و در آزمایش طرحهای حملونقل محلی مشارکت کردند.
یکی از دستاوردهای مهم این مشارکت، افزایش رضایت شهروندان از کیفیت زندگی تا ۷۵ درصد پس از اجرای پروژه بود. هنگامی که مردم در طراحی و اجرای پروژههای شهری حضور دارند، نتایج نهتنها ملموستر، بلکه پایدارتر نیز خواهد بود. برای مثال، مسیرهای پیادهروی سبز که با پیشنهاد مستقیم مردم ساخته شدند، به کاهش استفاده از خودرو در محله کمک کردند و مراکز اجتماعی طراحیشده با مشارکت شهروندان توانستند نیازهای واقعی خانوادهها و سالمندان را پاسخ دهند.
در سال ۲۰۲۵، کمیتههای محلی تامپینس بهعنوان الگویی ملی معرفی شدند و دولت سنگاپور اعلام کرد که این مدل در دیگر مناطق شهری نیز اجرا خواهد شد. این کمیتهها به پل ارتباطی میان دولت و مردم تبدیل شدند تا شهروندان بتوانند دغدغههای خود را بیان کنند و مطمئن باشند که صدایشان در تصمیمات نهایی شنیده میشود.
