نقش آموزش و پرورش بر پرورش خوانندگان و نویسندگان آینده؛
نوشتن برای بچه‌ها باید تکلیف باشد نه اختیار
آموزش و پرورش چه در ترویج کتابخوانی چه افزایش تیراژ کتاب‌های کودک و نوجوان و چه تربیت نویسندگان آینده نقش غیرقابل انکاری دارد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، آموزش و پرورش چه در ترویج کتابخوانی چه افزایش تیراژ کتاب‌های کودک و نوجوان و چه تربیت نویسندگان آینده نقش غیرقابل انکاری دارد. با برگزاری رویدادهای کتابخوانی، مسابقات مطالعه، تاکید بر اهمیت داستان و کلاس‌های داستان‌نویسی این نهاد مهم می‌تواند بر رشد جامعه، صنعت چاپ و نشر و درآمدزایی نویسندگان کمک کند. از همه مهم‌تر، پرورش نسلی از نویسندگان آینده که به اصول داستان‌نویسی تسلط کامل داشته و بر ادبیات کشور خود تسلط دارند.
ترویج کتابخوانی در آموزش و پرورش
نرگس ملک‌زاده، معلم آموزش و پرورش به خبرنگار ایلنا گفت: میان آنچه مسئولان آموزش و پرورش درباره ترویج کتابخانی بیان می‌کنند و آنچه ما در مدرسه می‌بینیم فاصله زیادی وجود دارد. در مدرسه میل و اشتیاقی برای مطالعه دیده نمی‌شود؛ نه برای کتاب درسی و نه برای کتاب غیردرسی.
او افزود: مسابقات کتابخانی برگزار می‌شود، اما اینکه کتاب‌ها واقعا خوانده شوند جای تردید دارد. معمولاً ثبت‌نام و ثبت آمار انجام می‌شود، اما خواندن کتاب اتفاق نمی‌افتد. گاهی مدارس برای اینکه آمار بدهند مجبور به خرید تعداد مشخصی کتاب می‌شوند، اما این خرید تاثیری در کتابخونی دانش‌آموزان ندارد.
ملک‌زاده گفت: شاید این برنامه‌ها بتواند تیزار برخی کتاب‌ها را بالا ببرد، اما تاثیر پایداری بر کتابخونی دانش‌آموزان نمی‌گذارد. مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های اختیاری بسیار کم است و علاقه چندانی به این برنامه‌ها وجود ندارد.
او افزود: تنها زمانی نتیجه مثبت حاصل می‌شود که فعالیت‌های پرورشی با آموزش تلفیق شود. باید مطالعه را در دل برنامه درسی قرار دهیم، نه در قالب یک فوق‌برنامه اختیاری. حتی اگر ابتدا به صورت تکلیف باشد، ممکن است به تدریج علاقه مطالعه در دانش‌آموز شکل بگیرد.
ملک‌زاده گفت: در معرفی کتاب هم محدودیت‌های زیادی داریم. نمی‌توانیم هر کتابی را معرفی کنیم و بسیاری از معلم‌ها اطلاعات کافی درباره کتاب‌های مناسب گروه‌های سنی ندارند. اگر معلم خودش مطالعه کرده باشد و بتواند کتاب را به درس مرتبط کند، دانش‌آموز ناخواسته به خواندن سوق داده می‌شود، اما این اتفاق عمومی نیست.
او افزود: کتابخانه‌های مدارس عملاً فعال نیستند. کتاب‌ها قدیمی‌اند و دانش‌آموزان با وجود دسترسی آسان به گوشی، ترجیح می‌دهند همه چیز را از فضای مجازی جست‌وجو کنند. اگر دانش‌آموزی در خانه اهل مطالعه باشد همان عادت را ادامه می‌دهد، اما مدرسه هنوز نتوانسته این عادت را بسازد.
آموزش داستان‌نویسی
ملک‌زاده درباره وضعیت نگارش و داستان‌نویسی بیان کرد: بچه‌های دوران کرونا در نوشتن بسیار ضعیف شده‌اند. بسیاری از کلمات را فقط شنیده‌اند و شکل درست نوشتاری را ندیده‌اند. مطالعه کم بوده و دایره لغاتشان محدود مانده است و طبیعی است که بدون خواندن، نوشتن تقویت نمی‌شود.
او افزود: کتاب‌های نگارش خوبی داریم و اگر درست آموزش داده شوند دانش‌آموز تا پایان متوسطه می‌تواند یک متن قابل قبول بنویسد. هدف ما تربیت نویسنده نیست، بلکه توانایی نوشتن یک انشا یا یادداشت است.
ملک‌زاده گفت: چند مشکل اساسی وجود دارد. اول اینکه زمان آموزش نگارش محدود است و معمولاً به صورت یک تک‌زنگ ارائه می‌شود. دوم اینکه درس نگارش اغلب به معلمان غیرتخصصی سپرده می‌شود تا ساعاتشان پر شود. معلمی که خودش با نوشتن آشنا نباشد نمی‌تواند این مهارت را آموزش دهد.
او افزود: نوشتن مهارت است و با تمرین بهتر می‌شود، اما در مدرسه تمرین کافی انجام نمی‌شود. بسیاری از دانش‌آموزان تصور می‌کنند پرکردن یک صفحه برای گرفتن نمره کافی است، درحالیکه ساختار متن را نمی‌شناسند.
ملک‌زاده درباره تغییرات محتوای ادبیات معاصر در کتاب‌های درسی گفت: حذف کاملی رخ نداده و معمولاً برای هر متن حذف‌شده، متن دیگری جایگزین شده است، اما اینکه این جایگزینی چقدر کارشناسی و قوی باشد بحث دیگری است. گاهی متن‌های قوی حذف می‌شوند و متن‌های ضعیف‌تر جایگزین می‌شوند و به نظر می‌رسد بخشی از این انتخاب‌ها سلیقه‌ای باشد.
او افزود: هرچه دانش‌آموز متن قوی‌تری بخواند دامنه واژگانش افزایش پیدا می‌کند و در نوشتن بهتر می‌شود. نوشتن از خواندن می‌آید و ضعف در مطالعه به طور مستقیم به ضعف در نگارش منجر می‌شود.
نقش غیرقابل انکار آموزش و پرورش
مصطفی باباخانی، نویسنده نیز به ایلنا گفت: آیا دیده‌اید در مدرسه کتابی را برای مسابقه معرفی کنند و بگویند این کتاب را بخرید، بخوانید، از آن سؤال طراحی می‌کنیم و اگر جواب درست دادید جایزه می‌دهیم؟ هر بار کودکی رمانی دست گرفته، پدر و مادر گفته‌اند درس واجب‌تر است، در حالی‌که رمان گاهی از کتاب درسی واجب‌تر است و والدین این را درک نکرده‌اند.
او با اشاره به رکود جدی تیراژ کتاب گفت: اگر ۱۶ میلیون دانش‌آموز در کشور داریم و کتابی مناسب گروه سنی مشخصی چاپ شود، باید حداقل یک میلیون نسخه آن منتشر شود، اما امروز در کشور ۱۰۰ نسخه از یک کتاب چاپ می‌شود.
او با یادآوری تجربه شخصی خود افزود: اولین کتاب من با نام دست‌های مادرم در چاپ اول ۱۵ هزار نسخه منتشر شد و ناشر می‌گفت تازه دفتر گرفته و یک اتاق شش‌متری دارد. اگر کتاب را به ناشران دیگر می‌دادم ۳۰ هزار نسخه چاپ می‌کردند. همان کتاب ظرف دو سال دو بار تجدید چاپ شد و هر بار ۱۰۰ نسخه اضافه می‌زدند تا به عنوان هدیه بدهند. اکنون اما تیراژ هر کتابی به ۱۰۰ نسخه رسیده است.
او تأکید کرد: اگر آموزش و پرورش موظف بود هر کتاب کودک و نوجوانی را که مجوز رسمی می‌گیرد در تعدادی مشخص خریداری و میان استان‌ها و کتابخانه‌های مدارس توزیع کند، تیراژ کتاب بالا می‌رفت. او گفت مردم مشکلات مالی فراوانی دارند؛ چطور انتظار دارید پول بدهند و برای بچه کتاب بخرند؟ مردمی که برای نیازهای ابتدایی زندگی مانده‌اند چطور می‌توان از آنها انتظار خرید کتاب داشت؟
لزوم آموزش داستان‌نویسی در مدارس
علی شروقی، هم گفت: آموزش داستان‌نویسی در مدارس وضعیت مناسبی ندارد و نوشتن خلاق در محیط آموزشی به خوبی اجرا نمی‌شود. در مقاطع تحصیلی بالاتر بسیاری از دانش‌آموزان اصول اولیه زبان فارسی را نمی‌شناسند و اشتباهات فاحش دارند که انتظار می‌رود یک کودک دبستانی رعایت کند.
او افزود: فارسی‌نویسی باید جدای از آموزش داستان تدریس شود. نه توانایی آموزش داریم و نه زیرساخت مناسبی برای آن فراهم شده است که نتیجه آن فاجعه‌آمیز است. فضای مجازی نیز در این زمینه اثرگذار است و اعتبار فرهنگستان فارسی نزد عمومی خدشه‌دار شده که نیازمند بررسی جدی است.
او افزود: در آموزش داستان بسیاری از افراد در محیط کاری توان ارائه ساده یک گزارش یا افکار خود در قالب منسجم را ندارند. به همین دلیل آموزش قصه‌گویی در برندینگ و تبلیغات با استقبال مواجه شده است و محتوا نشان می‌دهد که در دبیرستان و دبستان باید این مهارت‌ها آموزش داده می‌شد.
شروقی گفت: به جای ارائه موضوعات انشا مانند علم بهتر است یا ثروت، باید آموزش خلاق ارائه می‌شد. آموزش خلاق باید از سنین پایین آغاز شود و در رده‌های بالاتر اصول اولیه داستان‌نویسی تدریس شود. در برخی کشورها مردم با ارجاع‌ها و دلالت‌های فیلم به اسطوره‌ها آشنا هستند، اما در کشور ما این مهارت وجود ندارد.
او گفت: ما هم با نوشتن داستان و هم با خواندن داستان غریبه‌ایم و باید با آموزش داستان و خواندن آن، فهم داستان و تاثیر آن در زندگی و پیشبرد اهداف آموزش داده شود.
او افزود: بسیاری نمی‌دانند هدف از خواندن یا نوشتن داستان چیست. کتاب معروفی وجود دارد با عنوان قصه‌گو برنده است. وکیلی که خوب دفاع می‌کند، روایت قدرتمندی ارائه می‌دهد و پیش پزشک با شرح حال منسجم نتیجه بهتری می‌گیرد. آموزش روایت و تاثیرگذاری روایی باید در مدارس و پیش از تحصیلات تکمیلی به دانش‌آموزان ارائه شود.
