چرا سر این کوسه شبیه به چکش است؟
کوسه‌های سرچکشی (Sphyrnidae) خانواده‌ای از کوسه‌ها هستند که گونه‌های مختلفی با اندازه‌های متفاوت را شامل می‌شوند. بزرگ‌ترین گونه، کوسه سرچکشی بزرگ (Great Hammerhead) است که طول متوسط آن به ۴ متر می‌رسد. در مقابل، کوچک‌ترین گونه یعنی بونتهد (Bonnethead) تنها حدود ۱.۵ متر طول دارد. با وجود این اختلاف در اندازه، همه آن‌ها با دهان کوچک و سر پهن چکشی‌شکل شناخته می‌شوند. این فرم سر، بارزترین ویژگی تشخیصی این گروه از کوسه‌هاست که نقش کلیدی در زندگی روزمره آن‌ها ایفا می‌کند.
به گزارش یک پزشک، یکی از مهم‌ترین مزایای سر چکشی در کوسه سرچکشی، افزایش چشمگیر میدان دید است. در سال ۲۰۰۹، پژوهشی نشان داد که گونه‌های سرچکشی مانند کوسه بال‌سر (Winghead Shark) و کوسه سرچکشی چین‌دار (Scalloped Hammerhead) میدان دید دوچشمی به ترتیب ۴۸ و ۳۴ درجه دارند. این در حالی است که کوسه‌هایی با پوزه باریک‌تر، مانند کوسه لیمویی (Lemon Shark)، تنها حدود ۱۵ درجه میدان دید دارند. چنین تفاوتی به کوسه سرچکشی این امکان را می‌دهد که در آب‌های وسیع و پرخطر، هم در شکار ماهی مرکب و سفره‌ماهی و هم در فرار از شکارچیان دیگر، برتری قابل توجهی داشته باشد.
کوسه سرچکشی علاوه بر دید وسیع، از توانایی درک میدان الکتریکی یا الکترورسپشن (Electroreception) یا دریافت میدان‌های الکتریکی بهره می‌برد. این توانایی از طریق اندامی به نام آمپول‌های لورنتزینی (Ampullae of Lorenzini) به دست می‌آید؛ شبکه‌ای از مجاری پر از ژل که میدان‌های الکتریکی بسیار ضعیف تولیدشده توسط شکار یا دشمنان احتمالی را دریافت می‌کند. در اغلب کوسه‌ها این اندام‌ها روی پوزه متمرکز هستند، اما در کوسه سرچکشی، سر پهن و کشیده فضایی گسترده برای توزیع این گیرنده‌ها فراهم می‌کند. همین امر باعث می‌شود آن‌ها با دقت بیشتری طعمه‌های پنهان در ماسه یا تاریکی را پیدا کنند.
یکی دیگر از کارکردهای سر چکشی در کوسه سرچکشی، توانایی انجام مانورهای سریع و ناگهانی است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این ساختار مانند بال‌های هواپیما عمل نمی‌کند و نیروی بَران (Lift) ایجاد نمی‌کند، بلکه حتی مقاومت (Drag) بیشتری در برابر حرکت ایجاد می‌کند. با این حال، همین طراحی به کوسه امکان می‌دهد تا در لحظه تغییر جهت دهد و چرخش‌های تند انجام دهد. چنین قابلیتی در هنگام کمین برای شکار یا فرار از خطر، برتری بزرگی محسوب می‌شود. کافی است تصور کنید کوسه‌ای با سرعت بالا در دل اقیانوس حرکت می‌کند و در کسری از ثانیه مسیرش را تغییر می‌دهد؛ این همان چیزی است که سر چکشی به یاری او می‌آید.
ظاهر عجیب کوسه سرچکشی فقط یک ویژگی منحصر به فرد در دنیای کوسه‌ها نیست. نمونه‌های مشابه این ساختار در طبیعت بارها و بارها به وجود آمده‌اند. کرم‌های سرچکشی (Bipalium) و حتی موجودات منقرض‌شده‌ای مانند دیپلو سرآسپیس (Diploceraspis) هم شکل‌هایی مشابه دارند. این پدیده نمونه‌ای روشن از «تکامل همگرا» (Convergent Evolution) است؛ یعنی شرایط زیست‌محیطی مشابه می‌تواند در گونه‌های کاملاً متفاوت، سازگاری‌های تقریباً یکسانی ایجاد کند. به بیان دیگر، طبیعت بارها و بارها به ایده «سر چکشی» بازگشته است زیرا این طراحی کارآمدی ویژه‌ای در شکار و بقا دارد.
پیشنهادی باخبر
تبلیغات
