مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی:
تنها کشور در کره زمین هستیم که یک فرد میتواند با ۳۵ سال سن بازنشسته شود.
در ایران علیرغم اینکه امید به زندگی در سالی که قوانین تأمین اجتماعی تصویب شده است، ۵۸ سال بود و اکنون به ۷۶ برای خانمها و ۷۴ برای آقایان رسید است، سن و سابقه بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور افزایش پیدا نکرده، حتی با قوانین بازنشستگی‌های پیش از موعد، کاهش هم پیدا کرده است.
«تنها کشور در کره زمین هستیم که یک فرد میتواند با ۳۵ سال سن بازنشسته شود.» این جمله مصطفی سالاری مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی است که در مورد زیان بازنشستگی‌های زودهنگام میگوید. به گفته کارشناسان، اگر نگاهی به بازنشستگان تأمین اجتماعی بیندازیم، بیش از نیمی از مقرری‌بگیران این سازمان، پیش از موعد مقرر قانونی بازنشسته شده‌اند و در میان قوانین مختلف بازنشستگی پیش از موعد، مشاغل سخت و زیان‌آور در صدر تحمیل فشار مالی بر این صندوق بیمهگر هستند. حال آنکه سهم بازنشستگی‌های پیش از موعد ایران پنج‌برابر میانگین سایر کشورهاست.
به گزارش ایران، بیش از ۵۲ درصد بازنشستگی های تأمین اجتماعی پیش از موعد انجام میشود. علی حیدری مشاور عالی مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی با اشاره به آسیبهایی که این نوع بازنشستگی به صندوقهای بیمهگر وارد می‌کند، میگوید: «بازنشستگی از منظر بیمههای اجتماعی نوعی مخاطره یا شرایط احراز است. برخی افراد در طول بیمه‌پردازی، فوت کرده یا از کارافتاده کلی می‌شوند که در هرشرایطی برایشان مستمری برقرار میشود. یا به شرایط احراز سن و سابقه میرسند و میتوانند بازنشستگی دریافت کنند. شرایط احراز و نحوه برخورداری از مزایا هم در اصول و قواعد محاسبات بیمهای در فرآیند تدوین، تصویب قانون و تأسیس صندوقها وجود دارد. یعنی تعادل منابع و مصارف و تنظیم ورودی و خروجی افراد از صندوقهای بیمهای. هر عاملی که این تعادل منابع و مصارف را بر هم بزند، این صندوقها را دچار ناترازی و مشکل می‌کند.»
او با اشاره به اینکه بازنشستگی‌های پیش از موعد از جمله عوامل برهم‌زننده ورودی و خروجیهای صندوق تأمین اجتماعی محسوب می‌شوند، توضیح می‌دهد: «طی نیم قرن اخیر، قوانین و مقرراتی به شکل موردی، قانون اصلی سازمان تأمین اجتماعی را که در سال ۱۳۵۴ تصویب شده، تغییر داده است چون تعدادی از بیمه‌شدگان را که باید چندسال بیشتر بیمه‌پردازی میکردند و چند سال هم دیرتر به جمع بازنشستگان اضافه میشدند از انتهای صف به ابتدای صف بازنشستگان آورده است. این قوانین نوعی بی‌عدالتی را میان بیمه‌پردازان ایجاد کرده است. سازمان تأمین اجتماعی همانند دیگر صندوقها از حمایت‌ها و کمک‌های دولتی برخوردار نیست و اگر بخواهد به این افراد بازنشستگی پیش از موعد بدهد، از محل منابع بقیه بیمه‌شدگان این پرداختی انجام میشود.»
مشاور عالی مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی در مورد افرادی که مشمول بازنشستگی پیش از موعد می‌شوند، میگوید: «گروهی از بازنشستگی‌ها در مشاغل سخت و زیان‌آور و نوع دیگر بازنشستگی‌ها مربوط به قانون نوسازی صنایع است. همچنین در انتهای دولت دهم قوانین موردی هم به بازنشستگی پیش از موعد اضافه شده است؛ مثلاً افراد با ۲۵ سال سابقه بازنشسته می‌شوند اما ۳۰ روز حقوق دریافت می‌کنند. البته برخی از بازنشستگی های پیش از موعد هم مربوط به زنان، جانبازان و معلولان است. دولت فقط مابه‌التفاوت حق بیمه جانبازان را به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‌کند. همین قوانین تحمیلی، فشارهایی را به تأمین اجتماعی ایجاد کرده است و در حال حاضر منابع و مصارف سازمان همخوانی ندارد. تصور کنید، فردی که مقرر بود ۳۰ سال بیمه‌پردازی داشته باشد به یکباره ۱۰ سال کمتر به صندوق پرداختی دارد و در مقابل ۱۰ سال هم بیشتر از میزان بیمهای که به صندوق پرداخت کرده، مستمری دریافت می‌کند.»
براساس گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس شورای اسلامی، سهم بازنشستگی‌های پیش از موعد ایران ۵ برابر میانگین سایر کشورهاست و برآوردها نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۴ هزینه ایجاد شده به‌ازای بازنشستگی هر فرد در این مشاغل بالغ بر ۲ میلیارد تومان است. حیدری در پاسخ به اینکه چرا با گذشت این سالها و فشاری که بر منابع تأمین اجتماعی آمده است، پایشی در مشاغل سخت و زیان‌آور انجام نمیشود تا افرادی که واقعاً مستحق دریافت این نوع بازنشستگی هستند، به این حق دست یابند، میگوید: «متأسفانه این پایش هنوز انجام نشده است. سال ۱۳۸۰ هنگامی که این قانون تصویب شد، در آن تکالیفی بر عهده کارفرمایان قرار گرفت که هنوز به سرانجام نرسیده است. در قانون مشاغل سخت و زیان‌آور به تأمین اجتماعی تکلیف شد، افرادی را که در این نوع از مشاغل مشغول کار هستند با ۱۰ سال سنوات ارفاقی بازنشسته کنند، در طرف دیگر کارفرمایان هم مکلف شدند ظرف مدت دوسال یعنی در سال ۱۳۸۲ زیان‌آوری را از کارگاه‌های خودشان حذف و سختی کار را کاهش دهند. به همین دلیل وزارت کار، بهداشت و صمت باید ناظر این سالم‌سازی محیط کاری میشدند و نباید اجازه میدادند چنین کارگاهی که اشتغال درآن به زیان کارگران است فعالیت کند. اما چنین پیگیری هنوز انجام نشده است و کارگاه‌ها همچنان با چالش آسیبرسان بودن، همراه هستند.»
امید به زندگی افزایش یافته، قوانین تغییر نکردند
به گفته این کارشناس کارگری، امید به زندگی در جوامع مختلف افزایش پیدا کرده است. بیشتر صندوقهای بازنشستگی هم بر همین اساس سن و سابقه بازنشستگی را افزایش داده اند. اما در ایران علیرغم اینکه امید به زندگی در سالی که قوانین تأمین اجتماعی تصویب شده است، ۵۸ سال بود و اکنون به ۷۶ برای خانمها و ۷۴ برای آقایان رسید است، سن و سابقه بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور افزایش پیدا نکرده، حتی با قوانین بازنشستگی‌های پیش از موعد، کاهش هم پیدا کرده است. به طوری که اکنون ۵۲ درصد از بیمه‌پردازان با بهرهمندی از قوانین پیش از موعد خودشان را بازنشسته می‌کنند.
اگر کشورهای دنیا به دنبال فاصله منطقی بین امید به زندگی و بازنشستگی هستند، فقط به علت پایداری صندوقها نیست. حیدری در اینباره میگوید: «دنیا به دنبال افزایش جمعیت فعال در افزایش نرخ مشارکت اقتصادی است به همین دلیل این سیاستها را اتخاذ کرده است. اما در ایران عکس این موضوع انجام شده. در کشورهای دیگر نرخ مشارکت اقتصادی ۷۰ درصد است اما این نرخ در ایران ۴۰ درصد است. بخشی از پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی ما به این دلیل است که افرادی را در سنین پایین یعنی ۳۵ یا ۳۶ سال بازنشسته میکنیم.»
مشاور عالی مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی با بیان اینکه قانون مشاغل سخت و زیان‌آور بیشترین فشار را به سازمان تأمین اجتماعی در بحث بازنشستگی‌ها آورده است، میگوید: «این قانون مربوط به دو دهه گذشته است. شاید در آن زمان مشاغلی بودند که ماهیت‌شان زیان‌آور محسوب میشد، اما اکنون با پیشرفت علم و تکنولوژی این ماهیت از بین رفته و دیگر آن شغلها زیان‌آور نیستند به همین دلیل باید از قانون خارج شوند، اما هیچ پایشی برای خروج این مشاغل انجام نمیشود. به عنوان مثال در گذشته فیلتراسیون کارخانههای دارویی مقدور نبود، اما اکنون این اقدام قابل انجام است و میتوانند ایمنی کارگرانی که در خط تولید داروهایی هورمونی هستند را ایجاد کنند.»
در کشورهای دیگر اجازه فعالیت به کارگاههایی که برای کارگرانش زیان‌آور باشد، نمیدهند. او با اشاره به این موضوع میگوید: «کشورهای دیگر کار سخت را قبول دارند، اما کار زیان‌آور را نه. کار سخت یعنی جوشکاری در عمق دریا، اشتغال زیر زمین، کار در اقلیم سخت یا کارهایی که در مواجهه با آلاینده‌هاست را به رسمیت میشناسند و به جای اینکه بازنشستگی پیش از موعد را از جیب صندوقهای بیمه گر و سایر بیمه‌شدگان هزینه کنند، کارفرما را مکلف می‌کنند تا وسایل حفاظتی در اختیار کارگرانش قرار دهد یا اینکه مدت مواجهه کارگران با آلایندهها را کاهش دهند.
به عنوان مثال، در معدنی که مس یا اورانیوم وجود دارد به کارگران میگویند، شما دو ساعت کار میکنید، اما حقوق کامل را میگیرید تا میزان تماس افراد با آلایندهها را کاهش دهند. متأسفانه در ایران این موضوع هم عملیاتی نمیشود. بعضاً میبینیم معدنی که ساعت ۷ شب دچار حادثه شده است، هنوز معدنچیها در آن مشغول فعالیت هستند. این موضوع نشان می‌دهد این کارگران نه تنها ۸ ساعت کار کرده‌اند، بلکه اضافه کار و شیفت کاری هم داشته‌اند. به موجب قانون کار، اشتغال زنان و کودکان در مشاغل سخت ممنوع است. همچنین اضافه کاری، شیفت کاری و نوبت کاری در ایام تعطیل برای کارگرانی که در مشاغل سخت و زیان‌آور کار می‌کنند، ممنوع است، اما این قوانین اجرا نمیشود.»
