همشهری آنلاین - سیدسروش طباطبایی‌پور: اما از زمان ظهور و بروز چاپ، آگاهی همگانی شد و به برکت این صنعت ارزشمند مردم کف بازار هم دیگر می‌توانستند به آگاهی، این دُر کمیاب دسترسی یابند و با بال کتاب و نشریه و مطبوعات چاپ‌شده در آسمان علم و آگاهی پرواز کنند.
در جهان، به بهانه اختراع نخستین دستگاه ماشین چاپ و حروف چاپی سربی با قابلیت جابه‌جایی توسط یوهان گوتنبرگ در سال۱۴۵۶، این روز را روز صنعت چاپ نامیده‌اند و در چنین روزی، در بزرگداشت این صنعت بلندبالا سخن‌ها می‌رانند. البته باید اعتراف کرد، صنعت چاپ شاید قرن‌ها پیش از گوتنبرگ هم در میان انسان‌ها رواج داشت؛ مثلا انواع نقش‌برجسته‌ها که روی سنگ‌ها یا لوح‌های گلین حک شده بود و حالا در موزه‌ها از آنها نگهداری می‌شود، نمونه‌هایی از ابزارهای چاپ دستی در قرن‌های گذشته است.
بیش‌تر بخوانید:
داستان اسکناس‌ها
شاید اینگونه به‌نظر برسد که در عصر فناوری‌های دیجیتال و اینترنت و فضای مجازی، صنعت چاپ به شکل مرسومش کم‌اهمیت شده، اما باید پذیرفت که حتی در دوره کنونی هم بار اصلی رفت‌وآمد آگاهی همچنان بر دوش کتاب‌ها و نشریات مکتوب است که با کمک صنعت چاپ گسترش می‌یابند.
برخی از دستگاه‌های اولیه این صنعت اکنون در موزه‌های جهان در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است. در اینجا و به بهانه روز صنعت چاپ سری به برخی از این موزه‌ها می‌زنیم.
- موزه کتابت و چاپ در ایران
یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های صنعت چاپ در ایران موزه کتابت و چاپ در خیابان ۳۰تیر است، موزه‌ای که ساختمان آن همان ساختمان کتابخانه ملی است که در سال۱۳۱۶ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در این موزه کارنامه درخشانی از انتشار کتاب، نشریات و دستگاه‌ها و ماشین‌آلات چاپ در گذشته ایران در معرض دید عموم قرار دارد.
این موزه از ۷بخش تشکیل شده: گذشته کتاب در ایران، آغاز چاپ در ایران، ماشین‌های چاپ، چاپخانه، چاپ عکس، صحافی و کتابسازی و کتابت و چاپ در عصر دیجیتال و حتی دوران معاصر که در هریک از این بخش‌ها قدیمی‌ترین ماشین‌آلات نیز مشاهده می‌شوند. تاریخ‌نگاری این موزه از دوره عیلامی یعنی ۳هزار سال قبل از میلاد آغاز می‌شود و تا امروز ادامه دارد.
- موزه چاپخانه گوتنبرگ/ کوتنا هُرا در جمهوری چک
کوتنا هُرا شهری در منطقه بوهمیای مرکزی کشور جمهوری چک است که موزه چاپخانه گوتنبرگ را در دل خود جای داده است. وقتی گوتنبرگ نخستین ماشین چاپ را اختراع کرد، کاتبی به نام مارتین با ماشین چاپ این زرگر آلمانی در همین مکان انجیل معروف کوتنا را در سال۱۴۸۹ چاپ کرد و حالا اینجا تبدیل به یکی از غنی‌ترین موزه‌های چاپ جهان شده است. این مجموعه شامل یک دستگاه چاپ دستی از چاپخانه ژزوئیت در پراگ، پایتخت جمهوری چک است که تاریخ استفاده از آن به قرن۱۷ میلادی بازمی‌گردد و از معدود دستگاه‌هایی است که از آن روزگار در اروپا حفظ شده است. در این موزه کارگاه‌ها و غرفه‌هایی هم در مورد صنعت چاپ وجود دارند که بازدیدکنندگان را جذب خود می‌کنند.
- موزه بین‌المللی صنعت چاپ آمریکا
موزه‌ای بین‌المللی که در سال۱۹۸۸ در آمریکا تاسیس شده و مجموعه‌ای از ماشین‌آلات چاپ جهان را در دل خود گرد آورده است. همچنین در این موزه می‌توانید تجهیزات قدیمی گرافیک جهان را که در خدمت صنعت چاپ بوده، ببینید. یکی از برنامه‌های جذاب این موزه برنامه «موزه روی چرخ‌ها» است، به این معنی که کارکنان موزه ابزارها و دستگاه‌های چاپی قابل حمل را به مدارس می‌برند تا بچه‌ها بتوانند از دیدن آنها استفاده کنند. در این موزه که مکان دائمی و فعلی آن در شهر کارسون در کالیفرنیا است، نمایشگاه‌های سالانه صنعت چاپ نیز برپا می‌شود.
مدتی پیش مدیر این موزه جایزه معتبری را برای تلاش خستگی‌ناپذیر برای حفظ میراث صنعت چاپ از سوی انجمن صنایع آمریکا دریافت کرد.
- موزه گوتنبرگ در آلمان
موزه گوتنبرگ، در میدان لیبفراون در شهر ماینز کشور آلمان، یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های چاپ در جهان است، با اتاق‌هایی مجلل در ساختمانی که در گذشته صومعه بوده و حالا قدیمی‌ترین ماشین‌آلات چاپ جهان را در دل خود جای داده است. این موزه در درجه اول به یوهانس گوتنبرگ اختصاص دارد، کسی که با دستگاه چاپ با حروف فلزی، انقلابی در صنعت چاپ ایجاد کرد؛ اما در قلب این نمایشگاه دائمی ۲نسخه از کتاب مقدس ۴۲سطری گوتنبرگ که شهرتی جهانی دارد و جزو نخستین آثار چاپی است، به نمایش درآمده است. دستگاه‌های قدیمی چاپ، ابزارهای فنی، حروفچینی و دیگر وسایل تاریخ چاپ در این موزه نگهداری می‌شوند.
- موزه چاپ چین
یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های صنعت چاپ در کشور چین است. این موزه در شهر پکن در سال۱۹۹۶ تاسیس شده و در آن از اختراع و تکامل صفحات چینی گرفته تا تجهیزات چاپ و نسخه‌های اولیه چاپی نیز موجود است.
در سالن ورودی آن، یک نقاشی بزرگ و زیبا از بلوک‌های چاپ حروف چینی با سبک خاص خود به بازدیدکنندگان خوشامد می‌گوید و در طبقه اول، توسعه کاغذ، روش‌های اولیه چاپ با کمک نقش‌برجسته‌هایی روی بامبو، استخوان یا بلوک‌های چوبی و فلزی و سربی به نمایش گذاشته شده است. در این موزه انواع چاپ‌های امروزی مثل چاپ سه‌بعدی هم به نمایش درآمده است.
- موزه چاپ همشهری
روزنامه همشهری یکی از پرمخاطب‌ترین و پرتیراژترین روزنامه‌های کشور است و از همان نخستین روزهای تأسیس، چاپخانه‌ای بزرگ و فعال داشت. این چاپخانه با رویکردی نوین، علاوه بر چاپ رول روزنامه و نشریات، در دیگر حوزه‌های چاپی نیز فعال بوده است و با دستگاه‌های امروزی چاپ افست ورق، دیجیتال و خدمات پس از چاپ، یکی از مجهزترین چاپخانه‌های کشور است.
البته اکنون همشهری تنها یک روزنامه نیست و یک نهاد مطبوعاتی بزرگ چندرسانه‌ای است که مدیران آن نگاه به گذشته صنعت چاپ را هم فراموش نکرده‌اند و با جمع‌آوری دستگاه‌های قدیمی چاپ، در حفظ تاریخ این صنعت همت گمارده‌اند. اکنون موزه صنعت چاپ همشهری در چاپخانه این مؤسسه سالنی را به‌خود اختصاص داده که البته امکان بازدید برای عموم از آن فراهم نیست و تنها با هماهنگی‌های قبلی می‌توان از این گنجینه بازدید کرد.
