چرا بهرام بیضایی مهم است؟
بهرام بیضایی با خرد گرایی و نگاه متفاوت به فرهنگ و هنر، تاریخ و هویت ایرانی را در سیمای زنان تعریف کرد و جایگاهی بلند در دنیای سینما و فرهنگ پیدا کرد
فرارو- بهرام بیضایی در ۵ دی ماه ۱۴۰۴ مصادف با تولد هشتاد و هفت سالگی درگذشت.
به گزارش فرارو، با منتشر شدن خبر درگذشت بیضایی از روز گذشته تا اکنون افراد مختلفی از سیاسیون گرفته تا هنرمندان به این اتفاق واکنش نشان دادهاند، اما چرا او در ساحت فرهنگ و هنر ایران مهم است؟
زن، هویت، اسطوره و تاریخ؛ جهان فکری بهرام بیضایی
مواجهه با دنیای بیضایی مانند روبرویی با آینهای قدیمی است که حقیقت را بیرحمانه اما صادقانه نشان میدهد. آنچه بهرام بیضایی را از همه هنرمندان و روشنفکران متمایز میکند، دور ماندنش از هیجانات و تاکید بر خرد گرایی بود. در واقع اسطوره بودن این کارگردان فقط به کارهایش نبود، بلکه نپذیرفتن نگاههای هیجانی بود. او در نمایشنامهها و فیلمهایش مرگ را نه پایان زندگی بلکه پلی به سوی تاریخ میداند، همانگونه که در فیلم «مسافران» به تصویر کشیده است. او هر بار که دست به کاری زده، سعی کرده آموزههای خود از نمایش ایران را نشان دهد. «مسافران» نیز همین طور است و از سنتهای نمایشی گذشته پیروی میکند. سنتهایی که بیضایی در این اثر گاهی آنها را نقد میکند و در عین حال تلاش میکند چیزی به آنها اضافه کند.
در جهان فکری این کارگردان تاریخ همواره زنده و گذشته مانند زخمی باز با پاشیدن نمک میسوزد. در واقع بیضایی در آثارش تلاش میکرد نشان دهد فراموشی خطرناکترین شکل خشونت است. در عین حال در آثارش جهانی را نشان میداد که بحران هویت درگوشهگوشه آن مشخص بود مانند فیلم «باشو غریبه کوچک» که پسرک مجبور میشود هویت خود را در زندگی با کاراکتر نایی جستجو کند. بیضایی یکی از نویسندگانی بود که دغدغه زبان فارسی فارغ از تفاوتهای قومی و مذهبی داشت و در تمام آثارش به ایرانی بودن تاکید میکرد حتی زمانی که در خارج زندگی میکرد، تئاتر میساخت و به روی صحنه میبُرد.
او در فیلمهایش خودآگاهی، تعلق خاطر به باورها و اسطورهها را اساسیترین امر هنر سینما میدانست. معتقد بود که مساله هویت در ایران فقط در ساحت فرهنگ معنایی آشکار به خود میگیرد. در عین حال تنها راه نجات جهان از ناامیدی را در فرهنگ جستجو میکرد.
اساسا در فیلمهای بیضایی این زنان بودند که داستان را به جلو میبردند و مردان در حاشیه قرار داشتند. زن فقط یک تیپ یا شخصیت نیست، تصمیم میگیرد و مسیر را عوض میکند. این زنان در برابر اشتباهات میایستند مانند نایی که در «باشو غریبه کوچک» تبدیل به اسطوره و قهرمان قصه میشود.
در نهایت بیضایی نه به خاطر آثارش بلکه به خاطر تغییری که در هنر و شیوه اندیشیدن ایجاد کرد از هویت گرفته تا زبان ماندگار شده است. او را باید نمونهای کمنظیر در میان هنرمندان دانست که با رفتنش در هشتاد و هفتمین سالروز تولدش مرگی دراماتیک از خود به یادگار گذاشت.
