به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، در عصر شهرهای هوشمند که تمرکز بر فناوری‌های نوین و زیرساخت‌های دیجیتال روزبه‌روز بیشتر می‌شود، رویکردی متفاوت و مکمل با عنوان «مدیریت تقاضای حمل‌ونقل(TDM) » در حال جلب توجه برنامه‌ریزان شهری و سیاست‌گذاران است. برخلاف راهکارهای سنتی که با توسعه فیزیکی شبکه‌های جاده‌ای به‌دنبال حل مشکل ازدحام هستند، مدیریت تقاضای حمل‌ونقل بر تغییر رفتار سفر شهروندان تمرکز دارد و تلاش می‌کند تا با استفاده از سیاست‌ها، مشوق‌ها و برنامه‌های اجتماعی، استفاده از خودروهای تک‌سرنشین را کاهش دهد و حمل‌ونقل پایدار را ترویج کند. این رویکرد با هدف کاهش سفرهای تک‌سرنشین و بهینه‌سازی استفاده از زیرساخت‌های موجود، تلاش می‌کند تا رفتار سفر شهروندان را به سمت گزینه‌های پایدار همچون حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی و استفاده از خودروهای اشتراکی سوق دهد.
این راهبرد نه‌تنها از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است، بلکه با اهداف اقلیمی، عدالت اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی شهری نیز هم‌راستا است و به‌عنوان مکملی مؤثر برای فناوری‌های هوشمند شهری شناخته می‌شود. در ادامه دو نمونه موفق از اجرای مدیریت تقاضای حمل‌ونقل در شهرهای مدیسون و ونکوور بررسی می‌شود که با رویکردهای متفاوت، اما هدفی مشترک، توانسته‌اند گام‌های مؤثری در مسیر کاهش ترافیک، بهبود سلامت عمومی و تحقق حمل‌ونقل پایدار بردارند.
چهارچوب مقرراتی و امتیازمحور برای توسعه‌های شهری، مدیسون
شهر مدیسون در ایالت ویسکانسین آمریکا، از سال ۲۰۲۳ برنامه مدیریت تقاضای حمل‌ونقل خود را به‌صورت رسمی در قالب یک مصوبه شهری اجرا کرده است. این برنامه، توسعه‌دهندگان را ملزم می‌سازد تا در پروژه‌های جدید، طرح TDM ارائه دهند که بر اساس نوع کاربری، اندازه ساختمان، ظرفیت پارکینگ و موقعیت مکانی تنظیم می‌شود. ساختار برنامه بر پایه یک سیستم امتیازدهی طراحی شده است که در آن پروژه‌ها با انتخاب اقدامات مشخص از یک فهرست از پیش تعریف‌شده، امتیاز کسب می‌کنند. میزان امتیاز مورد نیاز بسته به نوع کاربری زمین (مسکونی، تجاری، آموزشی، ترکیبی)، اندازه پروژه (متراژ یا تعداد واحد)، ظرفیت پارکینگ (نسبت جای پارک به متراژ) و نزدیکی به خدمات حمل‌ونقل عمومی تعیین می‌شود. هرچه ظرفیت پارکینگ و اندازه پروژه بیشتر باشد، امتیاز مورد نیاز نیز افزایش می‌یابد، که به‌طور غیرمستقیم توسعه‌دهندگان را به کاهش پارکینگ و افزایش گزینه‌های حمل‌ونقل پایدار ترغیب می‌کند.
برای تسهیل فرایند، ابزار محاسبه امتیاز (بر پایه اکسل) در اختیار توسعه‌دهندگان قرار گرفته است تا بتوانند اقدامات مناسب را انتخاب و طرح خود را تنظیم کنند. این ابزار به‌صورت پویا، امتیاز مورد نیاز را محاسبه می‌کند و گزینه‌های قابل انتخاب را بر اساس موقعیت پروژه و ویژگی‌های آن پیشنهاد می‌دهد. دسته‌بندی اقدامات شامل حمل‌ونقل فعال (نصب پارکینگ دوچرخه، ایستگاه‌های اشتراک دوچرخه، بهبود مسیرهای پیاده‌رو)، حمل‌ونقل عمومی (ارائه بلیت‌های یارانه‌ای، ایستگاه اتوبوس، خدمات شاتل)، مدیریت پارکینگ (محدودسازی عرضه، پارکینگ اشتراکی، تفکیک هزینه پارکینگ از اجاره)، اشتراک‌گذاری سفر (برنامه‌های اشتراک خودرو، خدمات تطبیق سفر)، اطلاع‌رسانی و ارتباطات (نمایش اطلاعات لحظه‌ای حمل‌ونقل، کمپین‌های آگاهی‌بخشی) و سیاست‌های کارفرمایی و کاربری زمین (ساعات کاری منعطف، تنوع کاربری، بهینه‌سازی لجستیک تحویل کالا) است.
طرح‌های مدیریت تقاضای حمل‌ونقل پس از تهیه توسط توسعه‌دهندگان، توسط کارکنان شهرداری بررسی و تأیید می‌شوند و پرداخت هزینه‌های مربوطه الزامی است. اجرای اقدامات مصوب TDM شرط صدور گواهی پایان کار برای پروژه‌هاست و پس از بهره‌برداری، مدیران املاک و کارفرمایان موظف هستند گزارش‌های سالانه درباره اثربخشی برنامه و میزان استفاده از اقدامات ارائه دهند. شهرداری نیز با انجام بازبینی‌های منظم، پایش مستمر و بررسی گزارش‌ها، از تداوم اجرا و اثربخشی برنامه اطمینان حاصل می‌کند. این نظارت‌ها نه‌تنها بر اقدامات زیرساختی همچون نصب تجهیزات، بلکه بر تعهدات برنامه‌ای همچون اجرای سیاست‌های کاری نیز اعمال می‌شود، همچنین فرایند رسیدگی به اعتراضات برای بررسی موارد ویژه و انعطاف‌پذیری در اجرای الزامات در نظر گرفته شده است. مراحل اجرایی این طرح شامل تعیین مشمولیت پروژه، محاسبه امتیاز مورد نیاز، انتخاب اقدامات، ارسال طرح برای بررسی و اجرای اقدامات همراه با پایش مستمر است.
از منظر فنی، این برنامه به‌گونه‌ای طراحی شده است که هم توسعه‌دهندگان و هم مدیران شهری بتوانند با شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری، الزامات را اجرا و پایش کنند. هدف اصلی این برنامه کاهش استفاده از خودروهای تک‌سرنشین و کاهش مسافت‌های سفر است. ارتقای سهم حمل‌ونقل عمومی و فعال، افزایش شفافیت برای توسعه‌دهندگان و سیاست‌گذاران و هم‌راستایی با اهداف اقلیمی و پایداری شهری از دیگر دستاوردهای مورد انتظار هستند. مدیسون با این ساختار مقررات‌محور، توانسته است چهارچوبی قابل پیش‌بینی و اجرایی برای مدیریت تقاضای حمل‌ونقل در پروژه‌های توسعه شهری ایجاد کند.
برنامه مدیریت تقاضای حمل‌ونقل شهر مدیسون به‌عنوان یکی از جامع‌ترین و ساختاریافته‌ترین نمونه‌های اجرای مدیریت تقاضای حمل‌ونقل در ایالات متحده شناخته شده است. این برنامه با هدف مقابله با رشد نگران‌کننده مسافت‌های پیموده‌شده با خودرو که در سطح ملی از رشد جمعیت نیز پیشی گرفته، طراحی شده است و در حال حاضر به‌عنوان بخشی از سیاست‌های رسمی شهری در قالب یک مصوبه قانونی اجرا می‌شود.
دانشگاه ویسکانسین مدیسون به‌عنوان یکی از نهادهای پیشرو در اجرای برنامه مدیریت تقاضای حمل‌ونقل، موفق شده است نرخ سفرهای تک‌سرنشین در میان دانشجویان و کارکنان را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. بر اساس آخرین آمار رسمی، حدود ۵۵ درصد از سفرهای کاری در مدیسون با خودروهای تک‌سرنشین انجام می‌شود که نسبت به رقم ۶۴ درصدی سال ۲۰۱۹ کاهش محسوسی داشته است. این کاهش به‌طور عمده به افزایش دورکاری پس از همه‌گیری کرونا و اجرای تدریجی اقدامات مدیریت تقاضای حمل‌ونقل نسبت داده می‌شود. برنامه مدیریت تقاضای حمل‌ونقل مدیسون با اسناد راهبردی شهر از جمله طرح جامع، برنامه حمل‌ونقل و چشم‌انداز اقلیمی هم‌راستا است و بر توسعه حمل‌ونقل چندوجهی، پایدار و فراگیر تأکید دارد.
مطالعات نشان داده‌اند که اجرای بهترین شیوه‌های مدیریت تقاضای حمل‌ونقل همچون آنچه در مدیسون انجام می‌شود، می‌تواند منجر به کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی ازدحام در ساعات اوج و کاهش قابل‌توجه در سفرهای خودرویی کل این ایالت شود. مدیسون در تلاش است تا کاهش‌های قابل اندازه‌گیری در ازدحام، انتشار آلاینده‌ها و تقاضای پارکینگ را در پروژه‌های توسعه‌ای جدید نهادینه کند.
برنامه‌ریزی راهبردی با تمرکز بر عدالت اجتماعی و مشارکت منطقه‌ای؛ ونکوور
شهر ونکوور در کانادا، از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ برنامه مدیریت تقاضای حمل‌ونقل خود را در قالب بخشی از پاسخ به وضعیت اضطراری اقلیمی اجرا کرده است. این برنامه به‌جای تمرکز بر توسعه زیرساخت‌های جدید، بر مدیریت تقاضا و کاهش وابستگی به خودرو از طریق سیاست‌گذاری، برنامه‌های اجتماعی و مشارکت با ذی‌نفعان تمرکز دارد. یکی از ویژگی‌های برجسته این برنامه، اولویت‌دهی به عدالت اجتماعی و فراگیر بودن آن است؛ به‌طوری‌که دسترسی و منافع آن برای همه گروه‌های اجتماعی به‌ویژه جوامع کم‌برخوردار، تضمین شده است.
برنامه مدیریت تقاضای حمل‌ونقل ونکوور با هدف‌گذاری مشخص، قصد دارد سهم حمل‌ونقل فعال و عمومی را از ۵۴ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۶۷ درصد تا سال ۲۰۳۰ افزایش دهد. این هدف نه‌تنها بر کاهش سفرهای خودرویی و کاهش مسافت‌های پیموده‌شده با خودرو متمرکز است، بلکه به‌طور هم‌زمان به بهبود سلامت عمومی، ایمنی شهری و کاهش انتشار آلاینده‌ها از طریق مداخلات غیرزیرساختی می‌پردازد.
راهبردهای اجرایی شامل ترویج حمل‌ونقل فعال و عمومی از طریق زیرساخت‌ها، برنامه‌های اجتماعی و بازاریابی فرهنگی، اجرای برنامه‌های مشارکت با کارفرمایان برای تشویق به دورکاری، ساعات کاری منعطف و سفرهای پایدار، ارائه مشوق‌هایی برای استفاده از دوچرخه‌های برقی و وسایل نقلیه سبک، گسترش برنامه‌های مسیر ایمن به مدارس برای تشویق کودکان به پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و همکاری منطقه‌ای برای یکپارچه‌سازی مدیریت تقاضای حمل‌ونقل با برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و کاربری زمین است.
کمپین‌های فرهنگی با حساسیت اجتماعی در این شهر اجرا شده‌اند که از طریق کانال‌های متنوع محلی، پیام‌های ترویجی درباره پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از حمل‌ونقل عمومی را منتشر می‌کنند. این برنامه همچنین به مدیریت سفرهای گردشگری و رویدادهای ویژه توجه دارد و با برگزارکنندگان رویدادها همکاری می‌کند تا دسترسی بازدیدکنندگان از طریق حمل‌ونقل پایدار تسهیل شود.
ونکوور از ابزارهای داده‌محور برای پایش و ارزیابی برنامه استفاده می‌کند. گزارش‌های سالانه، نظرسنجی‌های منطقه‌ای سفر و مدل‌سازی داده‌ها به‌صورت مستمر انجام می‌شود و برنامه‌ها بر اساس بازخورد و شاخص‌های عملکردی اصلاح می‌شوند. بودجه‌های هدفمند برای رفع موانع در جوامع ویژه اختصاص می‌یابد و همکاری با سازمان‌های منطقه‌ای موجب هم‌راستایی برنامه با سیاست‌های حمل‌ونقل و کاربری زمین در سطح کلان‌شهری شده است. تحقیقات مستمر درباره موانع استفاده از حمل‌ونقل فعال و عمومی نیز در دستور کار قرار دارد و از بینش‌های رفتاری و تکنیک‌های «تلنگر» برای تأثیرگذاری بر انتخاب‌های سفر استفاده می‌شود.
برنامه ونکوور با ساختار داوطلبانه و مشوق‌محور، به‌جای الزام قانونی، از طریق ترکیب سیاست‌گذاری، برنامه‌های اجتماعی و مشارکت منطقه‌ای، توانسته است فرهنگ سفر پایدار را در سطح شهر گسترش دهد و به اهداف اقلیمی و اجتماعی خود نزدیک‌تر شود. ابزارهای ارزیابی داده‌محور، همکاری با سازمان‌های منطقه‌ای و تمرکز بر عدالت اجتماعی، این برنامه را به الگویی جامع و قابل توسعه برای شهرهای دیگر تبدیل کرده‌اند.
اگرچه این برنامه بر مداخلات غیرزیرساختی تمرکز دارد، اما توسعه راهبردهای پارکینگ دوچرخه امن و سرپوشیده و گسترش پارکینگ‌های دوچرخه در همکاری با آژانس‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای در حال اجراست. این اقدامات مکمل توسعه خطوط اتوبوس و حمل‌ونقل سریع شهری هستند که به‌منظور حمایت از توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی انجام شده‌اند.
برنامه TDM ونکوور با اسناد راهبردی شهر همچون « سند راهبردی حمل‌ونقل ۲۰۴۰» و «راهبرد شهر سالم» هم‌راستا است و بر دسترسی عادلانه به فعالیت‌های فیزیکی سالم و خیابان‌های ایمن تأکید دارد. این برنامه با حذف حداقل‌های پارکینگ در پروژه‌های جدید و توسعه زیرساخت‌های وسایل نقلیه بدون آلایندگی، به‌طور مستقیم در تحقق اهداف پایداری شهری نقش دارد.
دو مسیر متفاوت، یک هدف مشترک
مدیسون و ونکوور هر دو نمونه‌هایی موفق، اما با رویکردهایی متفاوت از اجرای مدیریت تقاضای حمل‌ونقل هستند. مدیسون با ساختار مقرراتی و الزام‌آور، TDM را در فرایند صدور مجوزهای توسعه شهری نهادینه کرده است و از طریق سیستم امتیازدهی، اقدامات مشخصی را از توسعه‌دهندگان طلب می‌کند. در مقابل، ونکوور با برنامه‌ای راهبردی، داوطلبانه و مبتنی بر مشارکت اجتماعی، توانسته است فرهنگ سفر پایدار را در سطح شهر گسترش دهد و به اهداف اقلیمی و اجتماعی خود نزدیک‌تر شود.
هر دو شهر بر پایش مستمر، اصلاح تدریجی برنامه‌ها و دستیابی به نتایج قابل اندازه‌گیری تأکید دارند. مدیسون به‌دنبال کاهش سهم خودروهای تک‌سرنشین و کاهش مسافت‌های سفر است، در حالی‌که ونکوور افزایش سهم سفرهای پایدار به ۶۷ درصد و کاهش آلاینده‌ها را هدف‌گذاری کرده است. تفاوت در ساختار اجرایی، ابزارهای مدیریتی و تمرکز بر عدالت اجتماعی، نشان می‌دهد که اجرای مدیریت تقاضای حمل‌ونقل می‌تواند در قالب‌های متنوعی طراحی و اجرا شود و همچنان به نتایج مؤثر در مدیریت هوشمند حمل‌ونقل شهری منجر شود. این انعطاف‌پذیری به شهرها اجازه می‌دهد تا متناسب با ظرفیت‌های پایه، اولویت‌های اقلیمی و ویژگی‌های اجتماعی خود، نسخه‌ای اختصاصی از مدیریت تقاضای حمل‌ونقل را توسعه دهند.
